Over social return en inkopen bij sociale ondernemingen

Omschrijving social return

Met inkoop kun je als aanbestedende dienst een belangrijke bijdrage leveren aan vergroten van de arbeidsparticipatie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Door sociaal in te kopen schep je meer werkgelegenheid voor mensen in kwetsbare posities. Als aanbestedende dienst kun je sociaal inkopen op 2 manieren:

• Social return meenemen in de aanbesteding
  Je kunt bij het verstrekken van opdrachten, de opdrachtnemer stimuleren of verplichten een sociale bijdrage te leveren door kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt een kans te geven. Lees meer over dit onderwerp op de pagina Aan de slag met social return.
• Direct inkopen bij een sociale ondernemingen of werkplaatsen 
  Je kunt bij het verstrekken van opdrachten, arbeidsparticipatie stimuleren door in te kopen bij sociaal ondernemers of werkplaatsen. Lees meer over dit onderwerp op de pagina Aan de slag met inkopen bij sociale ondernemingen.

Social return wordt al meer dan 20 jaar opgenomen in aanbestedingen. Er is al veel ervaring, het is dan ook een doorontwikkeld en volwassen instrument. Veel verschillende aanbestedende diensten nemen social return standaard mee en de uitvoering is vaak goed geborgd binnen de organisatie.  

Waarom social return

Ongeveer 1 tot 2 miljoen mensen in Nederland werken niet terwijl de meesten dat wel graag willen. Mensen met sociale, fysieke of psychische beperkingen worden minder snel in dienst genomen. Ondersteuning is nodig bij zowel het ontwikkelen en voorbereiden van werkzoekenden voor de arbeidsmarkt, maar ook in het bieden van kansen door werkgevers. 

Door social return op te nemen in een aanbesteding of direct in te kopen bij een sociale onderneming, kun je met publieke inkoop opdrachtnemers stimuleren om zich in te zetten voor mensen in een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. Zo maak je sociale impact met je inkoopopdrachten en creëer je meer maatschappelijke waarde. Daarnaast geef je als aanbestedende dienst het goede voorbeeld. 

Is social return verplicht?

Volgens de Aanbestedingswet 2012 zijn aanbestedende diensten verplicht zoveel mogelijk maatschappelijke waarde te creëren met inkoopopdrachten. Voor het inzetten van social return bestaat op dit moment geen Europeesrechtelijke verplichting. Ook is er geen landelijk uniform social return beleid. Het overgrote deel van de Nederlandse overheden heeft social return echter een plek gegeven in haar inkoopbeleid. Als aanbestedende dienst ontwikkel je zelf een eigen inkoopbeleid dat aansluit bij de wensen, doelen en ambities van de organisatie. Zo kun je bijvoorbeeld in dit beleid opnemen in welke gevallen en vanaf welke drempel social return toegepast moet worden. Ook kun je in het inkoopbeleid een verplichting opnemen om social return toe te passen.

Voorbeelden inkoopbeleid:

• Het Rijk heeft in zijn inkoopbeleid een werkwijze social return.
• De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft een handreiking social return geschreven voor gemeenten die de verschillende mogelijkheden voor beleid, uitvoering, monitoring en regionale samenwerking op het gebied van social return schetst.

Doelgroepen 

Publieke organisaties zijn vrij om in hun inkoopbeleid verschillende doelgroepen op te nemen. Veel voorkomende doelgroepen van social return zijn: 

• Personen met een uitkering op basis van Werkloosheidsuitkering (WW), langer dan 12 maanden werkloos en/of 50 jaar of ouder
• Personen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering (WIA), Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (WGA), Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ)
• Personen met een uitkering op basis van de Wet inkomensvoorziening oudere of gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ) / Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW)
• Personen die vallen onder de Participatiewet
• Niet uitkeringsgerechtigde werkzoekenden: mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt, dat zijn personen die langere tijd werkloos zijn (langer dan 12 maanden, 50 jaar of ouder zijn en/of die zonder re-integratieondersteuning of andere begeleiding niet zelfstandig aan werk kunnen komen)
• Vroegtijdige schoolverlaters en jongeren met onvoldoende kwalificaties

Voor de werving en selectie van de kandidaten kunnen opdrachtnemers terecht bij onder meer gemeenten, het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), sociale werkplaatsen (SW-bedrijven) en/of re-integratiebureaus. 

Regelgeving en flankerend beleid 

Het thema social return hangt samen met het Participatiewet en de Wet Banenafspraak. 

Participatiewet 

De Participatiewet is er voor personen die kunnen werken, maar zonder ondersteuning moeilijk toe kunnen treden tot de reguliere arbeidsmarkt. Gemeenten voeren deze wet uit. Hierbij zorgen zij voor begeleiding naar werk en verstrekken zij een uitkering als dat nodig is. 

Participatiewet en social return

Gemeenten kunnen social return inzetten om opdrachtnemers te stimuleren zich in te zetten voor doelgroepen die vallen onder de Participatiewet. Het is bijvoorbeeld mogelijk om personen die vallen onder de Participatiewet op te nemen in jouw bouwblokken. 

Voor een onderneming die in het kader van de Participatiewet al mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt inschakelt, kan het lastig zijn om voor een opdracht extra arbeidsbeperkten in te schakelen. Het is zaak dat gemeenten bij aanbestedingen, in het kader van de proportionaliteit, goed afwegen of de opdrachtnemer bovenop de eisen vanuit de Participatiewet in staat is om ook aan een social return verplichting te voldoen die worden gesteld binnen een aanbesteding.

Wet Banenafspraak en quotumregeling

Het kabinet heeft met werkgevers afgesproken zij gezamenlijk banen creëren bij reguliere werkgevers voor mensen met een arbeidsbeperking (Wet Banenafspraak, Sociaal akkoord 2013). Deze afspraak is gemaakt zodat mensen die niet zelfstandig het minimumloon kunnen verdienen, met ondersteuning, bij een gewone werkgever aan het werk kunnen. In totaal gaat het om 125.000 extra banen (ten opzichte van de peildatum 1 januari 2013) die de overheid en markt samen moeten verwezenlijken voor 2026. Zorgt de overheid als werkgever niet voor genoeg werkplekken? Dan moet zij via de quotumregeling alsnog voor een minimum aantal werkplekken zorgen. De quotumregeling geldt vanaf 1 januari 2020 bij de overheid.

Banenafspraak en social return

Via social return kunnen banen gerealiseerd worden voor de doelgroep Banenafspraak. Momenteel is nog niet duidelijk of bij inkoop deze worden ‘meegeteld’ bij de opdrachtgever of deze worden ‘geteld’ bij de opdrachtnemer. Hierover wordt nog een beslissing genomen.