Stimuleren innovatie: Innovatieagenda’s en routekaarten

Op deze pagina:
Agenda geeft richting
Verschillende soorten
Uitwerking in Nederland
Keuzeopties innovatieagenda's
Aandachtspunten innovatieagenda’s
Wisselwerking met andere beleidsmiddelen
Overzicht beleidsmiddelen

Agenda geeft richting

Met een innovatieagenda kunt u duidelijk maken welke richting een organisatie op wil bewegen in de aankomende jaren. Een innovatieagenda draagt intern en extern bij aan het belang en nut van innovatie. Zo zorgt het voor bewustwording van de eigen (individuele en organisatorische) positie ten aanzien van innovatie, het maakt rollen helder en forceert tot het formuleren van een concrete innovatiebehoefte. Tegelijkertijd biedt een innovatieagenda perspectief aan innovatieve bedrijven, door een duidelijke richting uit te spreken. Deze duidelijkheid activeert bedrijven om innovatiestappen te nemen en te durven investeren.

Verschillende soorten

Geordend een helder signaal afgeven aan het bedrijfsleven waar de toekomstige behoefte ligt kan op meerdere manieren, de verschillen zijn:

• Innovatieagenda’s: In een innovatieagenda beschrijft u welke vraagstukken de komende 2 tot 5 jaar (of zelfs 10 jaar) voor u prioriteit hebben. Zulke toekomstplannen bevatten de thema’s, ambities en concrete innovatiebehoeften van een organisatie. De focus van een agenda kan variëren van de eigen organisatie tot het agenderen van maatschappelijke behoeften in generiek innovatiebeleid.
• Routekaarten: Routekaarten zijn een gefaseerd plan, met strategische doelen voor de middellange termijn. De fases bevatten de belangrijkste stappen, mijlpalen en innovaties die nodig zijn om de ambities uit de agenda te realiseren. Bedrijven komen zo meer te weten over het traject en kunnen zo anticiperen.
• Klantnetwerken: Een groep van organisaties die eenzelfde behoefte (breed of smal) hebben. Als netwerk gaan zij op zoek naar oplossingen. Wanneer publieke opdrachtgevers een groep vormen rond een bepaald thema, weten bedrijven waarvoor in de komende jaren aanbestedingen aankomen. Een goed voorbeeld is het thema verduurzaming voor ICT-behoefte. Samen optrekken zorgt dan voor adequate slagkracht en inkoopvolume om zo’n markt te bewegen, zoals bij buyer groups gebeurt.

Uitwerking in Nederland (2021)

In Nederland maken de nationale kennis- en innovatieagenda’s onderdeel uit van het missiegedreven innovatie- en topsectorenbeleid. Deze agenda’s worden ingezet om maatschappelijk uitdagingen en missies aan te sturen. Zodat kennisinstellingen, het bedrijfsleven en de overheid krachten bundelen, samenwerken en investeren.

Verder zijn er een aantal publieke organisaties die zelfstandig innovatieagenda’s opstellen: ze formuleren hun publieke taken met bijbehorende toekomstplannen. Zoals het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (inclusief Rijkswaterstaat) dat samen met ProRail de transitievisie Naar klimaatneutrale en circulaire rijksinfrastructuurprojecten heeft opgesteld. Daardoor zijn ze aan te spreken op het ondernemen van acties. Zo hebben deze organisaties zichzelf de opdracht gegeven om circulariteit en klimaatneutraliteit mee te nemen bij het inkopen van producten en diensten.

Ook sommige categoriemanagers bij de Rijksoverheid vervullen een dergelijke rol. Het ministerie van Defensie is categoriemanager voor de inkoop van kleding binnen de Rijksoverheid. Het ministerie koopt duurzame kleding in voor onder andere Defensie, Staatsbosbeheer, Douane en Dienst Justitiële Inrichtingen.

Keuzeopties innovatieagenda's

Wilt u als bestuurder, beleidsmaker, of leidinggevende gaan inzetten op innovatieagenda’s? In Nederland kunnen alle ministeries en decentrale overheden individueel of gezamenlijk eigen innovatieagenda’s opstellen. De ervaring laat zien dat een verbinding van innovatieagenda met de eigen inkoopbehoefte werkt. Waarbij de innovatieagenda gedeeld wordt met het bedrijfsleven en kennisinstellingen. En het daadwerkelijk leidt tot andere aanbestedingen. Voor een gerichte aanpak maakt u vooraf keuzes over een aantal aspecten:

• Hoe te koppelen: Hoe verbindt u innovatiebeleid en de inkoopbehoefte? Enerzijds kunt u de plannen uitstippelen vanuit het perspectief van de publieke taken: begin met het bepalen van algemene principes en in welke richting deze taken gaan vernieuwen. Wees in dat geval er scherp op dat innovatiebeleid overeenkomt met de inkoopbehoefte. Anderzijds kunt u de plannen benaderen van onderaf. Waarbij u vanuit (sectoraal) innovatieplannen expliciet aandacht laat geven aan innovatiegericht inkopen, en het zo samenbrengt tot een agenda.
• Op welke schaal: Geldt een innovatieagenda voor één individuele publieke opdrachtgever? Of is het bedoeld voor een groep van (publieke) opdrachtgevers? Als de agenda voor een groep geldt, wie neemt het initiatief? Is het een groep op basis van inhoudelijke of regionale aspecten? Het voorstel om een gezamenlijke agenda te realiseren kan komen van de Rijksoverheid of koepels van publieke organisaties (Unie van Waterschappen, VNG of IPO). Net als van organisaties uit een streek, zoals Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen.

Aandachtspunten innovatieagenda's

Naast de keuzes hierboven, zijn er ook een aantal punten die aandacht nodig hebben als u een innovatieagenda wilt realiseren:

• Relevantie: Zorg dat de agenda op inhoud de innovatiebehoeften bevat die ofwel voor de publieke organisatie dan wel maatschappelijk relevant zijn. Hierbij kan ook gekeken worden waar Nederland of een regio sterk in is.
• Niet alleen voor de eigen organisatie: Veel innovatieagenda’s kennen een sterke focus op de interne organisatie. Een innovatieagenda werkt als die ook gericht is op bedrijfsleven en kennisinstellingen.
• Begeleiding en taal: Bij het opstellen van een innovatieagenda kan begeleiding waardevol zijn. Dit geldt in het bijzonder bij het opstellen van een gezamenlijke innovatieagenda, om te komen tot een breed gedragen visie. Gebruik daarnaast beeldrijke en motiverende taal die een beleving en urgentie oproept bij het bedrijfsleven.
• Vind een balans in abstractieniveau: Is de agenda té abstract, dan spreekt het bedrijven niet aan om concrete acties te ondernemen. Maar als de agenda té concreet is, dan staan er bij wijze van spreken morgen bedrijven voor de deur met een innovatie. Het lijkt het beste om een verdeling te maken: eerst een enigszins abstracte agenda met op hoofdlijnen de innovatiebehoeften, daaronder een concrete uitwerking op deelvraagstukken.
• Doorvertalen naar praktijk: Dit hangt samen met het implementeren van de innovatieagenda in de betrokken publieke organisaties. Maak daarvoor een plan. Denk vooraf goed na over wat er nodig is voor bijvoorbeeld HRM-aspecten in de toekomst. Denk verder specifiek over het reserveren van middelen en het concretiseren van tussentijdse doelen. Benoem daarnaast een of meerdere aanspreekpunten waar bedrijven terecht kunnen.
• Implementeren van de agenda: Het doel is dat de innovatieagenda daadwerkelijk geïmplementeerd wordt in de strategie én uitvoeringspraktijk van de publieke organisatie. Bedenk daarbij wie de agenda het best actief kan uitdragen. En wie brengt in de toekomst (interne) stakeholders samen en zet ontwikkelingsprocessen op?

Wisselwerking met andere beleidsmiddelen

Voor een optimale benutting is er een goede verbinding tussen de verschillende beleidsmiddelen die innovatiegericht inkopen stimuleren. Kiest u voor het opstellen van een innovatieagenda, dan is het van belang na te denken hoe uw organisatie en andere betrokkenen te stimuleren in het benutten van de agenda. Zodat de ambities niet in een la verdwijnen. Vernieuwing vergt een organisatie en ambtenaren die openstaan om te innoveren. De andere beleidsmiddelen zijn daarbij een katalysator. En de aanwezigheid van voorlichting en ondersteuning bij innoveren de basis is voor het slagen van de andere beleidsmiddelen om innovaties te stimuleren.

Overzicht beleidsmiddelen

Voorlichting, ondersteuning en netwerk
Opstellen innovatieagenda’s
Aanbieden financiering
Vastleggen streefcijfers
Stimuleren innovatievriendelijk gedrag en cultuur
Verbinden innovatiebehoefte en marktpotentieel

De pagina's over de diverse beleidsmiddelen om innovatiegericht inkopen te stimuleren vormen een uitwerking van het rapport Inventarisatie beleidsinterventies innovatiegericht inkopen.