Archeologie en archeologisch onderzoek
Gemeenten hebben een archeologische zorgplicht en initiatiefnemers (opdrachtgevers) van projecten waarbij de bodem wordt verstoord, zijn verplicht rekening te houden met eventueel aanwezige archeologische resten, indien een bestemmingsplan dat voorschrijft. De kosten van archeologisch onderzoek zijn in de regel voor rekening van de initiatiefnemer van de ontwikkeling. Er zijn diverse vormen van archeologisch onderzoek. Van inventariserend en waarderend vooronderzoek tot een opgraving. Op het land, maar ook op- en onder water.
De omgang met het archeologisch erfgoed is geregeld in de Erfgoedwet en de Omgevingswet.
Wat is archeologie?
Archeologie is de wetenschap die alle aspecten van samenlevingen uit het verleden bestudeert aan de hand van de materiële resten die de mens in het verleden heeft achtergelaten in en op de bodem. Materiële resten zijn niet alleen de artefacten (door mens gemaakte voorwerpen), maar ook zaken als spit- en graafsporen, kuilen, waterputten, paalsporen en fundamenten van huizen, grafvelden, nederzettingen, akkerlagen (cultuurlagen), ophogingslagen, botanisch materiaal (zaden, vruchten, pollen) enzovoort.
Archeologische resten
99% van de archeologische resten in Nederland ligt verborgen onder de grond, vanaf een diepte die kan variëren van enkele decimeters onder maaiveld tot vele meters. We noemen dit in het bodemarchief. Het deel dat niet aan het zicht is onttrokken bestaat bijvoorbeeld uit grafheuvels, hunebedden, kastelen, kerken, grachten, aardwerken, wallen, terpen en dergelijke. Het object van onderzoek voor archeologen gaat dus vooral over onder de grond verborgen relicten. In de praktijk betreft het dan meestal archeologische resten van vóór ca. 1800, maar tegenwoordig worden bijvoorbeeld ook relicten uit de Tweede Wereldoorlog geschaard onder erfgoed en worden vondsten uit die periode gezien en behandeld als archeologische resten.
Waarom archeologisch onderzoek?
Verdwijnt een stuk bodemarchief ongezien, dan gaat ook een stuk kennis over het verleden verloren. Op basis van het Europees Verdrag van Malta (1992), is in 2007 de Nederlandse Monumentenwet aangepast en is men bij ruimtelijke ontwikkelingen verplicht rekening te houden met archeologisch erfgoed. Wordt een ‘stuk bodemarchief’ opgegraven, dan dient dit zorgvuldig en met de juiste kennis te gebeuren. Deze verantwoordelijke taak ligt bij gecertificeerde bedrijven en instellingen die moet werken volgens protocollen, vastgelegd in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. Om onderzoek te mogen verrichten moet een archeologisch bedrijf of overheidsinstelling gecertificeerd zijn.
Cultuurhistorie
Cultuurhistorie is een veel ruimer begrip waaronder zowel materiële als immateriële zaken kunnen vallen. Het gaat over schilderijen, gedachtegoed, verhalen, maar ook over gebouwen, patronen en structuren in een landschap die de huidige vorm van dat landschap en de rol van de mens hierin mede verklaren. Strikt genomen valt ook het archeologische bodemarchief hieronder.
Erfgoed
Erfgoed is tegenwoordig de overkoepelende term die men gebruikt om datgene aan te duiden, wat men van de voorouders erft. Het belang van erfgoed wordt door een maatschappij bepaald en gedragen. Met andere woorden, de term erfgoed wordt toegekend aan zaken die mensen waarderen, zich ermee identificeren en willen bewaren voor toekomstige generaties. Als fundament van een maatschappij werkt de materie dus ook toekomstgericht (bron: Wikipedia).