Stimuleren innovatie: Financiering

Op deze pagina:
Financiering extra kosten en risico’s
Gezamenlijk investeren
Vormen financiering
Uitwerking in Nederland
Keuzeopties financiering
Aandachtspunten financiering
Wisselwerking met andere beleidsmiddelen
Overzicht beleidsmiddelen

Financiering extra kosten en risico’s

Het aanbieden van financiering is een compensatie voor de publieke opdrachtgever. Met dit beleidsmiddel is gedeeltelijke financiering of een volledige compensatie mogelijk van de extra kosten die gepaard gaan met innovatiegericht inkopen. Bij het inkopen van innovaties speelt regelmatig een hoger risico op en extra kosten. Financiering helpt publieke opdrachtgevers om aan de slag te gaan en bij het verminderen van risico’s. Het zorgt ervoor dat overheidsorganisaties tijd en kennis kunnen krijgen om een gedegen proces op te zetten. Financiering kan zo een soort koudwatervrees verminderen.

Gezamenlijk investeren

Nederland streeft– als kennisintensief land – ernaar om als publieke en private sector gezamenlijk te investeren in onderzoek en ontwikkeling. Door vanuit financiële middelen research and development (R&D) te bevorderen, zijn ook (eventuele) streefcijfers eerder te behalen. Waarbij er een vermenigvuldigingseffect bestaat als de private sector ook in bepaalde mate meedoet bij zulke R&D-trajecten (zoals een half-om-half inleg bij pre-commercieel inkopen).

Vormen financiering

Vrijwel elk van de bestudeerde landen biedt een vorm van financiering aan voor publieke opdrachtgevers. Op hoofdlijnen kunnen we 2 vormen onderscheiden:

• Financieren van procesondersteuning bij innovatiegericht inkopen
• Financieren bij specifieke inkooptrajecten van (individuele) publieke opdrachtgevers

Financieren van procesondersteuning

De eerste vorm is vooral bedoeld als tegemoetkoming voor het inschakelen van ervaring en vaardigheden met innovatiegericht inkopen. Ook is de doorlooptijd bij het inkopen van innovaties doorgaans langer. En het vraagt binnen publieke organisaties regelmatig een andere manier van werken, meer noodzakelijk overleggen, net als verandermanagement. Dit alles vergt aanvullende expertise en capaciteit.

Voorbeeld

In Vlaanderen bestaat een jaarlijks financieringsbudget waaruit ook uitvoeringscapaciteit gefinancierd kan worden. Zoals voor de kosten om de projectbudgetten te beheren, eventuele financieringsaanvragen te beoordelen, te selecteren en op te volgen. Net als voor inhoudelijke ondersteuning, al dan niet aangevuld met externe adviseurs.

Financieren bij specifieke inkooptrajecten

De tweede vorm is vooral bedoeld om een deel van de risico’s van het (pre-commercieel) inkopen van innovaties te verlagen. Innovatieve oplossingen vragen vaak om hogere investeringskosten vooraf. En het gaat gepaard met meer risico dan de inkoop van reeds bestaanbare product of dienst. De hogere kosten zijn voor de organisatie die als eerste investeert niet altijd te rechtvaardigen. Hierdoor kan een situatie ontstaan waarin overheden afwachten tot innovaties zich elders - bij een andere opdrachtgevers - bewezen heeft. Om tegemoet te komen aan dit risico voor een eerste afnemer kan een centrale of regionale overheidsentiteit op verschillende wijzen ondersteunen:

• meefinancieren van haalbaarheidsstudies, ontwikkeltrajecten en testen,
• meefinancieren van de hogere kostprijs,
• het dekken van onderzoeks- en ontwikkelingskosten van bedrijven die leveren aan de publieke sector,
• of garant staan voor de extra risico’s die innovaties met zich meebrengen.

Voorbeelden

Noorwegen publiceert jaarlijks een oproep via de Norwegian Research Council. Bij de meest recente oproep (2021) is ongeveer 20 miljoen euro beschikbaar voor het meefinancieren bij pre-commercieel inkopen.

Op Europees niveau biedt de European Innovation Council mogelijkheden voor financiering bij innovatie pilots. Een compensatie van maximaal 100.000 euro per project is beschikbaar (tot 200.000 euro indien aanbestedende diensten van minstens twee verschillende lidstaten betrokken zijn).

Uitwerking in Nederland (2021)

Zowel op landelijk als regionaal niveau zijn er cofinancieringsmogelijkheden.

Landelijk

In Nederland is op landelijk niveau cofinanciering beschikbaar voor SBIR (vorm van pre-commercieel inkopen) en het innovatiepartnerschap. In 2020-2021 stelde het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in totaal 3 miljoen euro beschikbaar aan aanbestedende diensten voor de ontwikkeling van innovatieve oplossingen door ondernemers. Gehonoreerde voorstellen kunnen rekenen op 50% cofinanciering van de kosten van onderzoek- en ontwikkeling van innovatieve oplossingen, met een maximum van 500.000 euro. Daarbij stelt het ministerie van Economische Zaken en Klimaat een cofinanciering van haalbaarheidsonderzoeken beschikbaar, en begeleiding door RVO.

Regionaal

Ook op regionaal niveau zijn initiatieven beschikbaar, zoals via ROM’s (regionale ontwikkelingsmaatschappijen). Bijvoorbeeld het Innovatiefonds Overijssel, dat projecten op diverse manieren (financieel) ondersteunt:

• Ondersteuning bij het proces: het scouten en screenen van partijen en oplossingen, het vormgeven van de samenwerking met bedrijven, alsook het uitwerken en beoordelen van een businesscase.
• Cofinanciering: bij haalbaarheidsstudies en testen, het meefinancieren van de hogere kostprijs bij aanvang; en door garant te staan voor extra risico’s. Soms treedt het Innovatiefonds op als bank en verstrekt ze een lening. Andere keren stelt het fonds geld beschikbaar aan projecten.

Keuzeopties financiering

Wilt u als bestuurder, beleidsmaker, of leidinggevende gaan inzetten op het aanbieden van financiering? Voor een gerichte aanpak maakt u vooraf keuzes over het niveau organisatie van cofinanciering, generiek of gekoppeld, type cofinanciering, vorm van financiering, hoogte van cofinancieringspercentage en voorwaarden aan financiering

Niveau organisatie cofinancieringsbudget

Op welk niveau wordt cofinancieringsbudget georganiseerd? Een landelijk cofinancieringsbudget, regionaal, of vanuit individuele organisaties voor sectoren. De kracht van een regionale aanpak zoals met ROM’s, is dat maatwerk mogelijk is (zie hierboven het voorbeeld over Innovatiefonds Overijssel) en er een netwerk in de regio/sector beschikbaar is.

Generiek of gekoppeld?

Het is mogelijk om cofinanciering te koppelen aan specifieke sectoren, missies of opgaven. Door te koppelen kunt u meer sturing geven aan de richting waarop innovatiegericht wordt ingekocht en kan versnippering voorkomen.

Type cofinanciering

• In de vorm van procesondersteuning in de voorbereiding of tijdens het inkoopproces zelf (begeleiding, coördinatie, technische en juridische ondersteuning);
• In het inkooptraject zelf (ontwikkeling, validering of eerste commerciële afname van een innovatieve oplossing). Hierbinnen valt weer de keuze te maken of de cofinanciering is voor het onderzoek en ontwikkeling, of voor de implementatie van de ontwikkelde oplossingen, of voor beide.

Vorm financiering

• Bij het meefinancieren van procesondersteuning kan het bijvoorbeeld in de vorm van het aanbieden van vouchers die overheden zelf kunnen inzetten voor de inhuur van externe consultants.
• Bij het meefinancieren van de daadwerkelijke inkoop speelt de afweging of de financiering rechtstreeks wordt geboden aan bedrijven, zoals een lening, garantstelling, of subsidie. Of dat de financiering loop via de aanbestedende dienst (zoals meest voorkomend in Nederland). Kanttekening: bij het inhuren van externen voor de begeleiding van een inkooptraject is er het risico dat de publieke sector zelf weinig kennis opbouwt.

Hoogte cofinancieringspercentage

In Vlaanderen wordt maximaal 50% cofinanciering ingezet. In het Horizon 2020-programma stelt de Europese Commissie 90% cofinanciering beschikbaar voor pre-commercieel inkopen en 35% voor de aanschaf van de innovaties. Andere overweging bij percentages is een mogelijke differentiatie naar doelgroep, sector, type publieke taak of technologie.

Voorwaarden aan financiering

Bijvoorbeeld of individuele opdrachtgevers aanspraak kunnen doen, of juist alleen consortia van opdrachtgevers. In het Horizon 2020-programma moeten minstens drie organisaties uit drie verschillende lidstaten gezamenlijk een voorstel indienen voor pre-commercieel inkopen. De voordelen hiervan zijn een betere uitwisseling en een beter gebruik van kennis en het effectiever kunnen aanpakken van vraagstukken. Zoals door het verspreiden van de pilotlocaties over meerdere opdrachtgevers. 

Aandachtspunten financiering

Naast de keuzes hierboven, zijn er ook een aantal punten die aandacht nodig hebben als u cofinanciering wilt realiseren:

• Bij vrijwel alle vormen van cofinanciering wordt ook kennis (voorlichting) en ondersteuning geboden. Dit is een belangrijke voorwaarde zodat de investering daadwerkelijk tot iets leidt.
• Ideaal bezien bouwen individuele publieke opdrachtgevers ook zelf kennis en expertise op. Aanbieden van uitvoeringscapaciteit en externe inhuur kan vooral van nut zijn bij zeer specialistische vraagstukken of om externe capaciteit in te kopen.
• Bij een decentrale focus bestaat er een spanning tussen stimuleren van de regionale economie en het zoeken naar beste oplossing voor het vraagstuk. Cofinanciering kan zomaar terecht komen bij bedrijven van buiten de regio. Al kan ook regionaal overwogen worden te richten op vraagstukken waarvan men verwacht dat het regionale bedrijfsleven het meest krachtig is, en niet bang is voor externe concurrentie in dit regionale cluster. 

Wisselwerking met andere beleidsmiddelen

Voor een optimale benutting is er een goede verbinding tussen de verschillende beleidsmiddelen die innovatiegericht inkopen stimuleren. Nederland streeft ernaar om als publieke en private sector gezamenlijk te investeren in onderzoek en ontwikkeling. Bij investeringen via pre-commercieel inkooptraject geldt daarbij een cofinancieringspercentage van 50%. Dit houdt in dat elke euro die de publieke sector in zo’n traject investeert, ook een euro van de private sector in de R&D vergt. Met als aannemelijk effect dat het uiteindelijk 2 euro aan extra R&D oplevert. Dit kan in positieve samenhang zijn met andere beleidsmiddelen, bijvoorbeeld wanneer het in lijn is met een innovatieagenda.

Overzicht beleidsmiddelen

Voorlichting, ondersteuning en netwerk
Opstellen innovatieagenda’s
Aanbieden financiering
Vastleggen streefcijfers
Stimuleren innovatievriendelijk gedrag en cultuur
Verbinden innovatiebehoefte en marktpotentieel

De pagina's over de diverse beleidsmiddelen om innovatiegericht inkopen te stimuleren vormen een uitwerking van het rapport Inventarisatie beleidsinterventies innovatiegericht inkopen.