Regelgeving integriteit
Iedereen die is betrokken bij een aanbesteding hoort integer te handelen. Dit geldt voor de inkoper, de organisatie en de ondernemer. Door de wetgever zijn hierover regels gesteld. Deze zijn bijvoorbeeld terug te vinden in de Aanbestedingswet 2012, de wet Bescherming klokkenluiders en de Wet Bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Bibob).
Integriteit bij aanbestedende diensten
Er zijn diverse regels opgesteld om integriteit bij aanbestedende diensten en inkopers te waarborgen en te stimuleren. Naast wetgeving dient u gedragscodes te volgen, misstanden te melden en beleid op te stellen.
Aanbestedingswet 2012
In de Aanbestedingswet 2012 zijn de beginselen van aanbesteden uitgewerkt: non-discriminatie, gelijke behandeling, transparantie en proportionaliteit. In de Aanbestedingswet 2012 staan voor integriteit bij aanbestedende diensten onder meer de volgende beginselen en bepalingen:
- U bepaalt op basis van objectieve criteria de keuze voor de wijze waarop u de overeenkomst tot stand wilt brengen en de keuze voor de inschrijvers die worden toegelaten tot de aanbestedingsprocedure (artikel 1.4).
- Een aanbestedende dienst of een speciale-sectorbedrijf behandelt ondernemers op gelijke en niet-discriminerende wijze (artikelen 1.8 en 1.12).
- U mag de opdracht niet beperken met het doel bepaalde ondernemers ten onrechte te bevoordelen of te benadelen (artikel 1.10a).
- U neemt passende maatregelen om fraude, bevoordeling, corruptie en belangenconflicten tijdens een aanbestedingsprocedure doeltreffend te voorkomen, te onderkennen en op te lossen, teneinde vervalsing van de mededinging te vermijden, de transparantie van de procedure te waarborgen en gelijke behandeling van alle ondernemers te verzekeren. Onder belangenconflicten wordt in ieder geval de situatie verstaan waarin medewerkers van aanbestedende diensten die betrokken zijn bij een aanbestedingsprocedure belangen hebben die geacht kunnen worden hun onpartijdigheid of onafhankelijkheid bij deze procedure in het gedrang te brengen (artikel 1.10b).
Ambtenarenwet
In deze wet staan regels over integriteit. De regels volgen rechtstreeks uit Ambtenarenwet 2017 (artikelen 4 tot en met 11).
Verplichtingen werkgever
De verplichtingen waaraan een werkgever onder meer moet voldoen:
- een integriteitsbeleid voeren
- integriteitsbeleid een vast onderdeel laten uitmaken van het personeelsbeleid
- zorgen voor een gedragscode voor goed ambtelijk handelen
- jaarlijks verantwoording afleggen over het gevoerde integriteitsbeleid
Het handboek Integriteit voor politieke ambtsdragers van decentrale overheden ondersteunt decentrale overheden bij het bevorderen van de bestuurlijke integriteit en de aandacht voor het onderwerp. In het handboek is een model gedragscode opgenomen.
Wet Bescherming klokkenluiders
De wet Bescherming klokkenluiders verplicht dat bedrijven en overheidsorganisaties waar 50 of meer mensen werken een intern meldkanaal moeten hebben. De verplichting geldt ook voor aanbestedende diensten. Deze interne meldregeling regelt de mogelijkheden en bescherming van werknemers die een vermoeden van een misstand willen melden en hoe de werkgever hiermee omgaat. Hieronder vallen ook misstanden met betrekking tot integer handelen. Voorbeelden hiervan zijn het overtreden van de wet, belangenverstrengeling of het onbehoorlijk handelen of nalaten. Deze misstanden kunnen zich ook voordoen bij overheidsopdrachten.
Misstand melden
Een misstand niet-integer handelen kan eerst intern gemeld worden, maar dit is geen verplichting. Een melder kan altijd een melding doen bij de autoriteit die ten aanzien van het onderwerp bevoegd is. Bijvoorbeeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens als de melding het verwerken van persoonsgegevens betreft. In de Wet bescherming klokkenluiders zijn een aantal autoriteiten expliciet benoemd, die een zogeheten extern meldkanaal moeten inrichten. Het Huis voor klokkenluiders kan helpen om melders door te verwijzen naar de juiste autoriteit. Daarnaast is het Huis voor Klokkenluiders bevoegd om meldingen te onderzoeken als er geen andere bevoegde autoriteit is.
Voorwaarden melding
De wet stelt voorwaarden aan de inhoud van een melding. Zo moet een melding bijvoorbeeld betrekking hebben op schending van een wettelijk voorschrift of een dreiging van gevaar voor het goed functioneren van overheidsorganisatie als gevolg van een onbehoorlijke wijze van handelen of nalaten. Deze voorwaarden zijn omschreven in de publicatie Integriteit in de praktijk: de meldregeling.
Integriteitsbeleid
Een aanbestedende dienst heeft, net als iedere andere werkgever, een zorgplicht voor zijn werknemers, de ambtenaren. Een volwaardig integriteitsbeleid is onderdeel van deze zorgplicht. Dit betekent onder andere dat de werkgever zijn ambtenaren beschermt tegen integriteitsrisico's, door de organisatie en werkprocessen daarop in te richten (bijvoorbeeld functiescheiding), voorzieningen te treffen (bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon) en een gedragscode op te stellen voor goed ambtelijk handelen. Het scheppen van een veilig klimaat is een absolute voorwaarde om integriteitsvraagstukken binnen de organisatie bespreekbaar te maken.
Gedragscodes integriteit
De gedragscode Integriteit Rijk geeft, naast een minimumnormering, ook algemene handvatten over hoe het Rijk omgaat met integriteit, welke waarden en uitgangspunten het Rijk gezamenlijk hanteert en welke rollen medewerkers, vertrouwenspersonen, leidinggevenden en het topmanagement hierin vervullen. De gedragscode stimuleert het bespreekbaar maken van integriteitsdilemma's en binnen de code wordt veel waarde gehecht aan het integriteitsbewustzijn van iedereen binnen de organisatie. De gedragscode is niet vrijblijvend. Organisaties mogen daarbij wel strikter, maar niet minder strikt zijn in hun normering dan het rijksbrede kader aangeeft. De gedragscode is aanvullend op bestaande regelgeving.
De gedragscode bevat de volgende uitgangspunten voor inkoop en aanbesteden:
- eerlijke concurrentie staat voorop.
- houd je aan de geldende regels en procedures.
- waak voor verleidingen en voorkom (de schijn van) bevoordeling, beïnvloeding of belangenverstrengeling.
- ga zorgvuldig om met beschikbare informatie.
- voorkom dat je onterecht toezeggingen doet of verwachtingen wekt.
- waarborg onafhankelijke besluitvorming.
Integriteit bij bedrijven
Als aanbestedende dienst beoordeelt u de integriteit van de inschrijver. U dient hierbij de wettelijke regels te volgen. U heeft tevens de mogelijkheid om (mogelijke) overtredingen van de mededinging te melden en onderzoek te laten doen naar de integriteit van de inschrijver.
Aanbestedingswet 2012
In de Aanbestedingswet 2012 staan voor integriteit bij bedrijven onder meer de volgende beginselen en bepalingen:
- U beoordeelt de inschrijving op uitsluitingsgronden en verklaart deze al dan niet van toepassing (artikelen 2.86, 2.87, 2.88 en 2.89). Voor het Aanbestedingsreglement Werken 2016 (ARW 2016) geldt de verplichte uitsluitingsgrond voor zowel Europese als nationale procedures (artikel 2.13). Voor de overige nationale opdrachten geldt de verplichte uitsluiting volgens de Aanbestedingswet 2012 niet.
- U neemt passende maatregelen indien een inschrijver een aanbestedende dienst heeft geadviseerd of anderszins betrokken is geweest bij de voorbereiding van een aanbestedingsprocedure, om ervoor te zorgen dat de mededinging niet wordt vervalst door de deelneming van die inschrijver (artikel 2.51).
- Zodra u uitsluitingsgronden (en kwaliteitseisen) stelt, dient een inschrijver een Uniform Europees Aanbestedingsdocument (UEA) in te vullen, waarin de inschrijver onder meer verklaart dat de uitsluitingsgronden op hem niet van toepassing zijn (artikelen 1.19 en 2.84)
Wet Bibob
Als extra instrument biedt de Wet Bevordering integriteitsbeoordelingen (Bibob) door het openbaar bestuur (artikelen 5 en 9) u de mogelijkheid om onderzoek te laten doen naar de integriteit van een inschrijver. Een dergelijke aanvraag moet worden aangevraagd bij het Landelijk Bureau Bibob (bureau Bibob). Een voorwaarde is dat u als aanbestedende dienst eerst zelf een onderzoek verricht. Tevens dient u in de aanbestedingsstukken te vermelden dat een onderzoek door bureau Bibob tot de mogelijkheden behoort. De wet is verder uitgewerkt in het Besluit Bibob. Het Bibob-onderzoek is in augustus 2020 uitgebreid naar álle overheidsopdrachten als bedoeld in artikel 1.1 van de Aanbestedingswet 2012. De beperking tot de sectoren bouw, ICT en milieu is vervallen.
Wijziging Wet Bibob
Op 1 oktober 2022 is de Wet Bibob gewijzigd. De wijzigingen leiden onder andere tot een verruiming van de bevoegdheden tot informatiedeling tussen het bureau Bibob en overheden en tussen overheden onderling. Overheden krijgen zelf ook toegang tot het Bibob-register. Ook leiden de wijzigingen tot een uitbreiding van het toepassingsbereik van de Wet Bibob, bijvoorbeeld op het gebied van vastgoedtransacties en aanbestedingen. Zo vallen nu sociale en andere specifieke diensten (SAS-diensten), specifiek gericht op zorg (zoals bedoeld in de Jeugdwet en de Wet maatschappelijke ondersteuning), die overheidsinstanties via een (semi-) open house- of toelatingsprocedure, ook onder het bereik van de Wet Bibob.
Verplicht gebruik Bibob-vragenlijsten bij eigen onderzoek
Om uniformiteit in het toepassen van de Wet Bibob te bewerkstelligen, is besloten tot het gebruik van algemene vragenformulieren om Bibob-informatie op te vragen. Deze formulieren zijn vastgesteld door de minister van Justitie en Veiligheid. Er is een Webapplicatie Bibob vragengenerator ontwikkeld die de keuze uit de vragenformulieren vergemakkelijkt. Op de website van Justis vindt u factsheets en onder meer het vragenformulier overheidsopdrachten en het formulier bevindingen eigen onderzoek.
Autoriteit Consument & Markt
Bedrijven mogen geen misbruik maken van onderlinge afspraken, fusies of hun overwicht op de markt. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft als taak om deze overtredingen van de mededinging aan te pakken. Het gaat dan om afspraken tussen bedrijven om elkaar niet te beconcurreren. Bij een ernstig vermoeden van afstemming kunt u een inschrijving als onregelmatig aanmerken. Dit betekent dat deze terzijde kan worden gelegd. U kunt mogelijke overtredingen melden bij de ACM.