Stimuleren innovatie: Streefcijfers

Op deze pagina:
Deel inkoopvolume voor innovatie
Gebruik streefcijfers
Invalshoeken streefcijfers
Uitwerking in Nederland
Keuzeopties streefcijfers
Aandachtspunten streefcijfers
Wisselwerking met andere beleidsmiddelen
Overzicht beleidsmiddelen

Deel inkoopvolume voor innovatie

De Europese Commissie geeft in hun recente rapport Benchmarking study for innovation procurement (2021) aan dat een gezonde economie op macro-niveau 3% van de overheidsuitgaven besteedt aan precommercieel inkopen en circa 17% voor het inkopen van innovatieve oplossingen. Er zijn ook landen buiten Europa die streefcijfers hanteren, zoals Zuid-Korea dat 5% van inkoopbudgetten stelt te spenderen aan precommercieel inkopen, en 20% voor afname van innovatieve oplossingen.

Gebruik streefcijfers

In sommige Europese landen en regio’s is er sprake van streefcijfers, zoals in Finland en in Vlaanderen. Per lidstaat verschillen de percentages, en bij enkelen is het streefcijfer een inspanningsvereiste in plaats van resultaatsverplichting. Verder zijn streefcijfers te gebruiken als kapstok voor andere beleidsinterventies, net als dat streefcijfers te gebruiken zijn om specifieke acties aan te verbinden. Ook zijn cijfers te concretiseren voor nadere monitoring, om zo de ontwikkeling over de jaren heen in de gaten te houden.

Invalshoeken streefcijfers

Vanuit verschillende perspectieven kan een streefcijfer het inkopen van innovaties bevorderen:

• Een streefcijfer werkt agenderend en richtinggevend. Door een streefcijfer gaan organisaties aan de slag om aan die ambitie te voldoen, en ontstaat er veelal binnen organisaties aanscherping waar de vernieuwing het meest nodig is. 
• Een streefcijfer maakt expliciet welk deel van het inkoopbudget aan innovatie-ambities besteed kan worden.
• Een streefcijfer heeft een bevorderende werking op innovatievriendelijke gedrag en cultuur bij overheden. Binnen organisaties zal meer ruimte ervaren worden om open te staan voor vernieuwing en het kan vergemakkelijken om risicomijdend gedrag bespreekbaar te maken.  

Uitwerking in Nederland (2021)

In Nederland is eerder een richtgetal geweest van 2,5% die was ingesteld door het kabinet Rutte I (2010 – 2012). De verschillende ministeries en andere overheden dienden daar hun eigen invulling aan te geven en zich voor in te spannen. Rijkswaterstaat gebruikte dit als aanknopingspunt om in 2014 een eigen Beleidskader Innovatiegericht Inkopen op te stellen. Dit richtgetal lijkt in de vergetelheid te zijn geraakt. Hetzelfde geldt voor cijfers in absolute aantallen: in 2008 was er de aangenomen Motie Aptroot en Besselink met het verzoek om 10 keer launching customer te zijn en ten minste 10 keer innovatief aan te besteden.

Recent is er in Nederland weer de politieke aandacht voor streefcijfers. De in 2020 unaniem aangenomen motie Bruins “verzoekt de regering, om afspraken te maken met aanbestedende diensten binnen de Rijksoverheid om innovatiegericht inkopen de komende drie jaar te bevorderen en hierover streefcijfers vast te leggen.”

Keuzeopties streefcijfers

Wilt u als bestuurder, beleidsmaker, of leidinggevende gaan inzetten op streefcijfers? Het implementeren van streefcijfers kan op veel verschillende manieren. Voor een gerichte aanpak maakt u vooraf keuzes over een aantal aspecten, zoals het karakter van de streefcijfers. wie stelt de cijfers op, het werkingsgebied, de ondersteuning en de monitoring.

Karakter

Is het streefcijfer een resultaatverplichting, een inspanningsvereiste of is het vrijblijvend?

Wie stelt het op?

Dit kan de landelijke overheid zijn, waarbij één of meerdere departementen het voortouw neemt. Of het kan in algemene zin in het regeerakkoord benoemd worden. Ook is er nog de keus om het regionaal te laten opstellen, of dat organisatie zelf een passende invulling aan geeft.

Werkingsgebied

• Wie valt er onder de norm en op welke manier? Overweeg het werkingsgebied niet heel gedetailleerd uit te werken. Een richtgetal kan als een (overkoepelende) ambitie gezien worden. Zo hanteert bijvoorbeeld Finland het getal om beleidsaandacht en activiteit te stimuleren.
• Welke publieke opdrachtgevers, inkoopcategorieën, sectoren of onderdelen uit innovatieagenda’s vallen onder het streefcijfer? Sommige opdrachtgevers hebben meer ruimte of noodzaak om te innoveren dan anderen.
• Geldt het streefcijfer voor individuele organisaties of is er een bepaalde mate van groepering? Bijvoorbeeld rond een beleidsdomein, of op het vlak van categoriemanagement.
• Slaat het streefcijfer op precommercieel inkopen, of geldt het voor het inkopen van al ‘bewezen’ innovatieve oplossingen, of voor allebei? Of zijn er 2 verschillende cijfers, zoals 3% en 17%?
• Geldt een streefcijfer voor een specifieke inkoopinstrumenten als SBIR, innovatiepartnerschap of prijsvraag? Voordeel is dat monitoring van het streefcijfer gemakkelijker wordt.
• Op welke manier is vrijgemaakte budget te relateren aan een streefcijfer? Zo is uitputting van specifieke budget te monitoren en kan het opdrachtgevers prikkelen om een innovatietraject op te starten.

Ondersteuning

Een (algemene) streefnorm, in welke vorm dan ook, heeft uitleg en verdere implementatie nodig voor de verschillende publieke organisaties. (Pro-)actieve begeleiding kan hierbij helpen.

Monitoring

Wordt op het streefcijfer wel of niet gemonitord? Zo ja, wie voert de monitoring uit? En aan wie wordt dit gerapporteerd? Monitoring en rapportage is van belang om zicht te houden op de ontwikkelingen, maar er kan een keuze zijn dit niet te doen. Monitoring laat zien of ondersteuningsmaatregelen effect hebben én of het streefcijfer zelf behaald wordt.

Aandachtspunten streefcijfers

Naast de keuzes hierboven, zijn er ook een aantal punten die aandacht nodig hebben als u streefcijfers wilt realiseren:

• Belangrijker dan een uitgebreide discussie over wat wel of niet onder een streefcijfer valt, kan een streefcijfer ook functioneren als uitgesproken ambitie én als kapstok voor innovatiegericht inkopen. Het biedt zo een ‘onderlegger’ voor ander beleid, om een discussie op gang te brengen.
• Waak ervoor dat streefcijfers geen doel op zich zijn, maar een middel om innovatiegericht inkopen te verstevigen. Om zo bij te dragen aan efficiëntere en effectieve uitvoering van publieke taken in Nederland. Wanneer opdrachtgevers het behalen van het streefcijfer als doel gaan zien, kan het gebeuren dat ze vooral zo snel en eenvoudig mogelijk dat doel willen bereiken.
• Een streefcijfer kan (voor sommigen) als een verplichting aanvoelen in het geval dat organisaties die de norm niet halen vervolgens op (impliciete) manier zich ‘afgestraft’ voelen. Dit komt innovatie niet te goede. Werk daarom aan een positieve beeldvorming van het streefcijfer.
• Het streefcijfer hoeft niet te relateren aan het inkoopvolume, maar kan ook relateren aan het aantal aanbestedingen, organisatiegrootte, of andere karakteristieken.

Wisselwerking met andere beleidsmiddelen

Voor een optimale benutting is er een goede verbinding tussen de verschillende beleidsmiddelen die innovatiegericht inkopen stimuleren. Ervaring uit Finland leert dat veel beleidsaandacht, monitoring, en voorlichting over innovatiegericht inkopen er voor zorgt dat overheden streefcijfers adopteren en gaan beleven als een soort basisthema. Het kan zo ook bijdragen aan een innovatievriendelijke cultuur. Daarnaast zijn ambitieuze streefcijfers te verweven met innovatieagenda’s.

Overzicht beleidsmiddelen

Voorlichting, ondersteuning en netwerk
Opstellen innovatieagenda’s
Aanbieden financiering
Vastleggen streefcijfers
Stimuleren innovatievriendelijk gedrag en cultuur
Verbinden innovatiebehoefte en marktpotentieel

De pagina's over de diverse beleidsmiddelen om innovatiegericht inkopen te stimuleren vormen een uitwerking van het rapport Inventarisatie beleidsinterventies innovatiegericht inkopen.