Stimuleren innovatie: Gedrag en cultuur

Op deze pagina:
Innovatievriendelijke gedrag
Vormen beloning
Uitwerking in Nederland
Keuzeopties gedrag en cultuur
Aandachtspunten gedrag en cultuur
Wisselwerking met andere beleidsmiddelen
Overzicht beleidsmiddelen

Innovatievriendelijke gedrag

Het belonen van innovatievriendelijk gedrag helpt bij een cultuurverandering die positief staat tegenover innovatiegericht inkopen. Let wel, er zijn vele factoren van invloed op een organisatiecultuur, en ook de andere beleidsinterventies spelen hier een rol in. Het innovatievriendelijk gedrag op een positieve manier erkennen kan vrijwel kosteloos. Dit is afhankelijk hoe u het inricht. Er zijn verschillende landen die elk jaar waardering geven door middel van het uitreiken van prijzen voor innovaties. Een uiting van de beloning gaat vaak gepaard met een eervolle vermelding, zoals naar aanleiding van een innovatief project.

Vormen beloning

Op hoofdlijnen zijn er 2 vormen van beloningen te onderscheiden:

• niet-financiële of niet-tastbare beloningen, zoals een blijk van waardering geven of opstellen van een ranglijst
• financiële of tastbare beloningen, zoals het uitreiken van een prijs of bonus

Beiden vormen helpen om te stimuleren, aan te moedigen en te inspireren. De beoogde doelgroep kan divers zijn: een ambtenaar, bestuurder, organisatie(onderdeel), een regio of zelfs een land. Daarnaast helpt het uitreiken van een prijs ook om innovatie op de agenda te zetten, ook bij bestuur of beleid. Door bijvoorbeeld met nieuwsberichten over een prijsuitreiking te communiceren is zo periodiek innovatiegericht inkopen op de kaart te zetten. In het meest wenselijke geval, speelt het belonen van innovatievriendelijk gedrag in op de intrinsieke motivatie van ambtenaren en organisaties om met innovatiegericht inkopen aan de slag te gaan. Dit vergroot de kans dat er ook daadwerkelijk een cultuurverandering optreedt.

Niet-financiële of niet-tastbare beloningen

Een voorbeeld van prestaties erkennen is door het zichtbaar te maken, zoals met het opstellen van ranglijsten. Een voorbeeld hiervan is het benchmark-rapport van de Europese Commissie, die alle landen onderzoekt en vergelijkt op het gebied van innovatiegericht inkopen. In potentie wekt een ranglijst een vorm van competitie op, met de bedoeling er allemaal beter van te worden. Tegelijkertijd kan het lastig zijn een goede klassering vast te stellen op basis van objectieve criteria.

Financiële of tastbare beloningen

Naarmate bij een prijsuitreiking een inhoudelijke beoordeling van projecten nodig is, lopen de kosten en inspanningen uiteraard op. Bij sommige prijzen gaat het ook om een financiële beloning, ook dat gaat gepaard met kosten. De opbrengsten van het belonen zit vooral in het inspireren van anderen en het erkennen van de geleverde inspanningen. Door breed bekendheid eraan te geven, kan dit stimulerend werken.

Duits voorbeeld van prijsuitreiking

Duitsland reikt jaarlijks prijzen uit voor uitzonderlijke prestaties van publieke opdrachtgevers, tijdens de Dag van de aanbestedende diensten. De prijs kent 2 categorieën: innovatiegericht inkopen en innovatief inkopen. De aanbestedende diensten dienen zichzelf te nomineren (bestaande uit maximaal 20 pagina’s). Na een voorselectie volgt een uitnodiging voor een presentatie. De jury bepaalt vervolgens de winnaar. Naast erkenning kan een overheidsorganisatie per categorie 10.000 euro winnen. Dit bedrag als tegemoetkoming aan de geïnvesteerde tijd en capaciteit bij innovatiegericht en innovatief inkopen

Uitwerking in Nederland (2021)

In Nederland is er geen landelijke beloning ingericht voor innovatiegericht inkopen. Ook kent Nederland geen traditie van het uitreiken van financiële beloningen. Een prijs gekoppeld aan een financiële impuls voor overheidsorganisaties/-afdelingen heeft mogelijke een betere voedingsbodem.

Innovatievriendelijke inkopers

Het maken van ranglijsten op het vlak van innovatiegericht inkopen is mogelijk als dit op basis van bepaalde parameters vast te stellen is. Voor de ranking Meest innovatievriendelijke inkopers komt voort uit een analyse van op TenderNed gepubliceerde data over onder andere een het gebruik van een prijsvraag of innovatiepartnerschap. Organisaties krijgen een score waarbij het aantal punten verschilt per procedure.

Een ranglijst op basis van innovatief inkopen is eenvoudiger op te stellen vergeleken met innovatiegericht inkopen. Op individueel niveau stelt het netwerkplatform voor professionals uit de publieke sector (Publiek Denken) jaarlijks een top-100 van ambtenaren vast. Er is zowel een jury- als publieksprijs. Met als doel om ambtenaren in de schijnwerpers te zetten die een bijzondere prestatie leveren. Harde criteria voor deze prijs bestaan niet. Een dergelijke opzet, met innovatie als een categorie, is ook mogelijk voor overheden. Eveneens is het binnen overheidsorganisaties mogelijk om innovatievriendelijk gedrag te belonen. Zo reikt het Rijksvastgoedbedrijf sinds 2018 jaarlijks een innovatieprijs uit.

Keuzeopties gedrag en cultuur

Wilt u als bestuurder, beleidsmaker, of leidinggevende gaan inzetten op het stimuleren van innovatievriendelijke gedrag? Voor een gerichte aanpak maakt u vooraf keuzes over een aantal aspecten:

• Vorm: Is de beloning een financiële of tastbare beloning, of juist een niet-financiële of niet-tastbare beloning. Ook kunt u er voor kiezen om het als combinatie met elkaar in te zetten.
• Doelgroep: Is het een beloning voor een individuele ambtenaar, een afdeling, de hele organisatie of een regio.
• Toekenning: Gaat u de beloning vooraf aankondigen of achteraf toekennen? Een vooraf aangekondigde beloning is bijvoorbeeld te koppelen aan het behalen van streefcijfers, wanneer een organisatie of individu deze behaalt. Achteraf toegekende beloningen zijn vaak in de vorm van een prijs of ranglijst.

Aandachtspunten gedrag en cultuur

Naast de keuzes hierboven, zijn er ook een aantal punten die aandacht nodig hebben als u innovatievriendelijk gedrag en cultuur wilt realiseren:

• De meest effectieve manier is om in te spelen op intrinsieke motivatie en bevlogenheid. Dit is minder eenvoudig te realiseren met belonen, want dat ziet veelal toe op extrinsieke motivatie. Om een cultuurverandering tot stand te brengen, gaat het vooral om de mogelijkheden die er binnen een organisatie zijn voor creativiteit, experimenteren, nieuwe ideeën en het nemen van risico’s. Ook valt er te denken aan een trainingswens of educatieve excursie.
• Het achteraf toekennen van prijzen of beloningen heeft vooral een symbolische en agenderende waarde, die anderen kan inspireren om ook innovatiegericht in te kopen.
• Beloning kan leiden tot window dressing: een zo gunstig mogelijk beeld laten zien om in aanmerking te komen voor een beloning. Een ander risico is dat innovatiegericht inkopen als een doel op zich wordt gezien, in plaats van een middel om dienstverlening en bedrijfsvoering te verbeteren.

Wisselwerking met andere beleidsmiddelen

Voor een optimale benutting is er een goede verbinding tussen de verschillende beleidsmiddelen die innovatiegericht inkopen stimuleren. Een positieve invloed op innovatievriendelijk gedrag en cultuur is bijvoorbeeld te realiseren door innovatieagenda’s op te stellen. Aangezien de agenda functioneert als richting en onderbouwing waarvoor experimenten waardevol zijn. Ook het vastleggen van streefcijfers kan samenhangen met het belonen van innovatievriendelijk gedrag. Zo is bijvoorbeeld een beloning te koppelen aan het behalen van een ambitie door organisaties of op individueel niveau.

Overzicht beleidsmiddelen

Voorlichting, ondersteuning en netwerk
Opstellen innovatieagenda’s
Aanbieden financiering
Vastleggen streefcijfers
Stimuleren innovatievriendelijk gedrag en cultuur
Verbinden innovatiebehoefte en marktpotentieel

De pagina's over de diverse beleidsmiddelen om innovatiegericht inkopen te stimuleren vormen een uitwerking van het rapport Inventarisatie beleidsinterventies innovatiegericht inkopen.