Innovatiepartnerschap verwezenlijkt Groene Droom: Hof van Twente krijgt twee duurzame kindcentra

Praktijkvoorbeeld Innovatiepartnerschap

De gemeente Hof van Twente bouwt twee nieuwe kindcentra: in Markelo en Delden. Dit dienen klimaatneutrale gebouwen te worden met als voorwaarde: slim ontwerp, simpel van opzet en op science gebaseerde duurzame oplossingen.

Overweging

Met het instrumentarium van innovatiegericht inkopen wil de gemeente een innovatiepartnerschap optuigen dat laat zien dat door out-of-the-box denken en op een andere manier met processen om te gaan, er binnen bestaande middelen ruimte is voor duurzame en innovatieve oplossingen.

Bouwbudget

€ 1650,- per m2, met een totaalbudget van € 8 miljoen (€ 4 miljoen per kindcentrum) voor de realisatie van de gebouwen. Bovendien worden er exploitatiemiddelen ingezet voor kosten van onderhoud en energieverbruik.

Bijzonder

Dit is het eerste onderwijsbouwproject dat wordt gerealiseerd via een innovatiepartnerschap. Bijzonder is dat ervoor is gekozen om de onderzoek- en ontwikkelfase direct te koppelen aan de realisatie van het gebouw, in plaats van het separaat benaderen van deze fasen.

Opdrachtgevers

De gemeente Hof van Twente is de bouwheer van het project. Beslissingen worden genomen in samenspraak met de gebouwgebruikers. Hiervoor is samen met projectpartners een stuurgroep ingericht. Bij afronding van de bouw worden de kindcentra overgedragen aan de gebruikers. 
 

De uitdaging: demografische krimp vraagt om nieuwe oplossingen

De gemeente Hof van Twente is een gebied dat te maken heeft met demografische krimp. Dit heeft consequenties voor onder meer scholing en huisvesting. Door de daling van het aantal kinderen kampen sommige scholen in de gemeente met een leerlingentekort. Bovendien voldoet bestaande huisvesting niet altijd meer aan de eisen van de tijd. Daarom stelde het gemeentebestuur in 2013 een scholenvisie vast waarbij de gemeente is opgedeeld in zes kerngebieden. Per kern is gekeken wat de beste oplossingen zijn op het gebied van onderwijs. Zo ontstond in Markelo het plan een gemeenschappelijk Integraal Kindcentrum (IKC) te realiseren voor kinderen in de leeftijdscategorie 0 tot 12 jaar. “Door het samenbrengen van disciplines als scholing, kinderopvang, consultatiebureau en kinderfysiotherapie richten we ons op het nieuwe leren om de kinderen beter voor te bereiden op de toekomst”, zegt Clemens Volker, projectleider bij de gemeente Hof van Twente.

Niet één, maar twee kindcentra

Gelijktijdig aan de plannen in Markelo heeft ook Delden de wens voor een IKC voor 0 tot 14 jarigen. Daar staat het gemeentebestuur voor dezelfde uitdaging, met als direct gevolg dat drie basisscholen samengaan in één nieuwe school. Aansluitend zocht Delden de samenwerking met een scholengemeenschap voor voortgezet onderwijs om zich in het IKC te vestigen. Om het ‘innovatiewiel’ niet twee keer opnieuw uit te hoeven vinden, is de bouw van beide IKC’s gecombineerd in één aanbesteding. “Het voordeel hiervan is dat we de ontwikkelkosten over de nieuwbouwwerken kunnen verdelen. Dat maakt het aantrekkelijker voor de marktpartijen, maar verdubbelt ook ons bouwbudget van 4 naar 8 miljoen euro”, zegt Volker.

Duurzaamheid als trigger

De grotere omvang van het project brengt wel meer afstemming met zich mee. Zo willen beide scholen in Markelo in het IKC zelfstandig blijven, wat zorgt voor twee concurrerende organisaties onder één dak. “Aanvankelijk trokken de scholen hun eigen plan. Dan moet je op zoek naar de verbindende factor. Die vonden we op het gebied van duurzaamheidsambities”, vertelt Volker. 

In veel nieuwe gebouwen in onderwijshuisvestingsland is het binnenklimaat een issue: gebruikers blijken vaak niet tevreden over gekozen oplossingen. Het streven was om deze valkuil te omzeilen. Daarnaast wilden de schoolbesturen extra stappen zetten op het gebied van duurzaamheid en gezondheid. Hierop koos de gemeente ervoor de aanbesteding in te schieten via een innovatiepartnerschap, om in co-creatie specialistische partijen aan te trekken. Volker: “Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. We wilden veel meer in dialoog kunnen met de bouwer, architect en installatietechniekbedrijf. Samen hebben we een Groene Droom uitgesproken met de ambitie om het meest duurzame project binnen Europa te realiseren, zowel op het gebied van bouw, onderhoud als exploitatie. Het credo is: slim, simpel en science.”

De aanpak: pionieren door te innoveren

Innovatiegericht inkopen is een aanpak met als doel om samen met de markt tot innovatieve oplossingen te komen. Het verschil met een regulier inkoopproces zit hem vooral in de vraagformulering en de wijze waarop het contact met de markt verloopt.

Normaal ga je met een kant-en-klaar-bestek de markt op en concurreren bedrijven veelal op laagste prijs. Door te kiezen voor een innovatiegerichte aanbesteding, kon de gemeente de focus verleggen naar kwaliteit. “Op één A4 hebben we onze KPI’s geformuleerd: wat willen we bereiken en op welke manier vragen we de markt om mee te denken? De inschrijvers konden hiermee aan de slag en op hoofdlijnen een plan optekenen, waarbij het echt draaide om een denkrichting”, zegt Volker. Doel is een langjarige samenwerking van 25 jaar, met alle aandacht voor inhoud, materiaal en lifecyclekosten. Ook verzorgt de gegunde partij het meerjaren onderhoud en draagt dus meer verantwoordelijkheid voor het functioneren van het gebouw.

De juiste setting creëren

Een mooie gedachte, maar de gemeente wilde eerst toetsen of de inkoopwijze regionaal wel aan zou slaan. Tijdens een oriënterende bijeenkomst lichtte de gemeente de plannen en wensen nader toe. Hierbij waren zo’n 50 bedrijven aanwezig – van aannemers en techneuten tot adviseurs. “Een goed teken. Als gemeente hebben we de ambitie uitgesproken om in 2035 energieneutraal te zijn. Door deze gemeentelijke duurzaamheidsopgave nogmaals uit te spreken richting de markt en de traditionele manier van aanbesteden los te laten, creëer je een setting waar de - van toch oudsher vrij traditionele - bouwmarkt makkelijker in mee kan gaan”, aldus Volker.

Interactieve marktconsultaties

In de zomer van 2017 ging de procedure formeel van start met de uitvraag. In totaal waren er twaalf inschrijvingen, na een voorselectie bleven er drie deelnemers over. Om zowel ondersteuning als genoeg innovatievrijheid te bieden, organiseerde de gemeente tijdens het selectieproces diverse interactieve marktconsultaties. “We voerden samen met de gebouwgebruikers individuele gesprekken met de kandidaten, voor planaanscherping. Ook was er een sessie waarbij innovatiespecialisten en de drie marktpartijen pitches van bedrijven konden aanhoren. Dit om mee te denken of de innovaties ook echt toepasbaar zijn”, aldus Volker.

Pionieren

Omdat nog niet eerder een onderwijsbouwproject tot stand kwam via een innovatiepartnerschap, is het voor de opdrachtgevers pionieren. Volker: “Van A tot Z moeten we alles neerzetten. Daarbij heeft PIANOo meegedacht op het gebied van aanbesteding, procesinrichting, jurisprudentie en wetgeving. Je wilt als overheid de ruimte opzoeken, maar ook netjes binnen de lijntjes kleuren. Dat luistert nauw en experts vanuit verschillende disciplines hebben ons daarbij vanaf het begin geholpen.”

Resultaat: een consortium vol vertrouwen

Op basis van gesprekken, ideeën, visie, maar vooral een goed gevoel van wederzijds vertrouwen, viel de keuze uiteindelijk op het consortium met KlaassenGroep, Roos Ros Architecten en Rouweler Installatietechniek. In maart 2018 is de definitieve gunning ondertekend, waarop het consortium zich nu buigt over het voorlopig ontwerp. “Vooral de manier waarop de innovaties een plek in de nieuwe gebouwen krijgen, vergt veel overleg met de omgeving en gebouwgebruikers. Je wilt immers geen proeflokaal worden. Bij aanlevering van het inhoudelijk plan kijken we of alles binnen de kosten valt. Dat blijft altijd weer een spanningsveld: wat als nou toch blijkt dat we onze dromen hebben overschat? Het uiteindelijk doel is om in februari 2019 met de bouw te starten”, aldus Volker.

Voordelen voor de marktpartijen

Voor het KlaassenGroep consortium is samenwerken middels een innovatiepartnerschap de eerste keer. Marc Hoogenraad, commercieel manager bij KlaassenGroep, ziet raakvlakken met een design & build opdracht maar dan met meer aandacht voor de onderzoeksfase: “Enerzijds omdat de gemeente hiervoor budget beschikbaar stelt. Anderzijds door extra ruimte in het tijdspad. Maar het grootste voordeel is dat je maximaal gebruikmaakt van elkaars expertise. De lijnen met alle betrokkenen zijn kort en de samenwerking intensief. Wil je gezamenlijk op zoek naar oplossingen, dan is een innovatiepartnerschap wellicht de beste manier van aanbesteden.”

Ook onderstreept Hoogenraad de voordelen van deze wijze van aanbesteden voor de markt. “Wij leren dagelijks bij. Vooral op installatietechnische gebied. Deze manier van aanbesteden dwingt je op positieve manier om je als bedrijf door te blijven ontwikkelen. Je moet out-of-the-box gaan denken. De opgedane kennis kunnen we vervolgens ook uitrollen in andere projecten”, aldus Hoogenraad.

Voor herhaling vatbaar

Mede door te kiezen voor een innovatiegerichte aanbesteding, is dit bouwproject de eerste in Nederland die op zo’n duurzame wijze twee IKC’s realiseert. Deze manier van aanbesteden was ook voor de gemeente Hof van Twente een primeur. Als het aan Volker ligt, blijft het niet bij deze ene keer: “Het is natuurlijk afhankelijk van de opdracht en doelstelling, maar via deze constructie vind je echt een partnerschap voor de lange termijn. Je pakt zowel het korte gewin, als toekomstige duurzaamheid- en onderhoudszaken mee. Deze inkoopwijze kunnen we binnen de gemeente dan ook veel breder gaan toepassen. Het enige dat dit vraagt, zijn partijen die mee durven te pionieren.”

Geleerde lessen en tips

• Door het project in te gaan met een gezamenlijke, heldere ambitie is iedereen bereid extra tijd en energie in het project te stoppen, zonder dit direct in rekeningen neer te leggen.
• Innovatiegericht inkopen is een investering in de toekomst. Met de opgedane ervaring kun je als gemeente, maar ook als marktpartij, het concept uitrollen bij andere scholen of projecten.
• Luister goed naar de markt. Tijdens de marktverkenning gaven bedrijven aan zelf hun partners te willen kiezen. Men vond het risico te groot om te moeten samenwerken met onbekende partijen waar ze wellicht geen klik mee hebben.
• Het is een uitdaging om met niet bovengemiddeld budget toch de kwaliteitseisen voor onderwijshuisvesting (Frisse Scholen) en een energieneutraal gebouw te realiseren.

Meer informatie:
Innovatiepartnerschap
Publiek Private Samenwerking (PPS)