Circulaire brandweerkazernes veiligheidsregio Fryslân

Veiligheidsregio Fryslân: circulaire brandweerkazernes verspreiden zich als een lopend vuurtje 

Praktijkvoorbeeld: samenvatting

Veiligheidsregio Fryslân werd in 2014 verantwoordelijk voor het beheer van 65 brandweerkazernes. Voor effectief, duurzaam en circulair bouwen stelde zij een blauwdruk op. Het circulaire deel daarvan ontwikkelde zij met architectenbureau JOUS. Het intellectueel eigendom hield zij zelf in handen om de blauwdruk te kunnen delen met andere veiligheidsregio’s. De bouw van de eerste twee brandweerkazernes is meervoudig onderhands aanbesteed, waarbij lokale partijen zijn uitgenodigd tot inschrijving. Zo koos de veiligheidsregio voor duurzaam en verhoogde het de betrokkenheid van de regio en de (vrijwillige) brandweerlieden.

Geleerde lessen en tips:

• ‘Door de markt al voor de uitvraag te verkennen, wisten we dat lokale aannemers geen tijd hadden om lang na te denken over een innovatief ontwerp. De circulaire invulling hebben we daarom bij onszelf gehouden en samen met een architectenbureau opgepakt.’
• ‘We hebben grote ambities, maar moeten realistisch blijven kijken. Want alles tweedehands opsporen en aanschaffen zou te veel tijd in beslag nemen. En met een nieuwe kazerne wil je ook snel operationeel zijn. Daarom hebben we ook naar andere oplossingen gekeken.’
• ‘We kozen niet voor de goedkoopste optie, maar ging voor lokaal, circulair en duurzaam en betrokken de regio en onze vrijwilligers bij de ontwikkeling van de kazerne. Hun steun is op de lange termijn veel waard.’
• ‘We plannen de verbouwingen niet té ver vooruit. Ook staat de blauwdruk open voor verandering. Zo blijven we flexibel en houden we ruimte om ontwikkelingen van buitenaf toe te voegen in de plannen.’

De uitdaging: efficiënt verbouwen

Door de Wet veiligheidsregio’s zijn de gemeentelijke brandweerkorpsen samengevoegd onder veiligheidsregio’s. Zo kreeg Veiligheidsregio Fryslân in 2014 in één keer vijfenzestig brandweerkazernes in haar beheer. Zij zag daarin een kans om een standaardaanpak voor verbouwingen te ontwikkelen. ‘Een brandweerkazerne gaat ongeveer vijftig jaar mee,’ vertelt Laurens van den Brink, projectleider bij Veiligheidsregio Fryslân. ‘Daarna is de kazerne afgeschreven en moet deze vernieuwd worden. Voor Veiligheidsregio Fryslân betekent dit dat zij rekenkundig gemiddeld 1,3 kazerne per jaar moet vervangen. Het is zonde van je tijd dit steeds op een nieuwe manier te doen. Daarom ontwikkelden we een blauwdruk voor een nieuw soort “standaardkazerne”, met circulariteit en duurzaamheid als hoogste prioriteit. En voor de meest duurzame uitvoering, gingen we in gesprek met de markt.’

De aanpak: een groene blauwdruk

De blauwdruk voor nieuwe standaardkazernes ontwikkelde Veiligheidsregio Fryslân samen met architectenbureau JOUS. Van den Brink: ‘Als projectteam streefden we naar een volledig circulaire kazerne. Demontabel gebouwd, met gerecyclede materialen, en energieneutraal. Bij alles vroegen we ons af: “Is dit echt nodig? Is dit de duurzaamste oplossing? Kunnen we dit materiaal later hergebruiken?”’ Met die vragen ging de Veiligheidsregio de markt op en vroeg aanbieders mee te denken. Zo prikkelde het projectteam circulariteit ook bij hen.
De blauwdruk was in 2019 af en inmiddels zijn 2 nieuwe kazernes volgens de blauwdruk gebouwd: in Harlingen en in Surhuisterveen. ‘Die laatste maakten we bijvoorbeeld met balken van een oude loods die elders afgebroken werd. En in plaats van een betonnen vloer, kozen we voor een houten variant. Die kunnen we demonteren en eventueel hergebruiken bij een volgende kazerne.’ Producten die niet tweedehands zijn aangeschaft, zijn cradle-to-cradle gecertificeerd. Ook maakt de Veiligheidsregio unieke afspraken met lokale leveranciers. Van den Brink: ‘Voor onze klinkers hebben we een statiegeld-afspraak gemaakt. We kunnen nu stenen retourneren en krijgen daar een bedrag voor terug.’

Lokaal aanbesteden

Voor de uitvoering van het project is ook goed nagedacht over de manier van inkopen, vertelt Van den Brink. ‘De bouwsector is overspannen; aannemers hebben het enorm druk. Door een belronde met de markt, weten we dat aannemers eigenlijk geen tijd hebben om na te denken over circulaire oplossingen. Daarom ontwikkelden we zelf de duurzame innovaties van de blauwdruk.’ De Veiligheidsregio Fryslân zette de bouwopdracht meervoudig onderhands uit met een focus op circulair inkopen. Dat deed ze per kazerne apart, om zo de regionale bedrijven bij de projecten aan te haken. Van den Brink: ‘En om wat extra bij te dragen aan de samenleving, stelden we in de aanbesteding de eis dat het bouwbedrijf een stagiair op de bouwplaats mee liet werken. Dat droeg ook bij aan onze social return.’
Voor de bouw, de installatie, de techniek en het civiele werk, selecteerden ze verschillende bedrijven. ‘Daarbij gingen we, voor zover mogelijk, bewust voor ondernemingen uit de omgeving’, vertelt Van den Brink. ‘Dat bespaart niet alleen op CO2-uitstoot in transport, maar zo betrek je de regio er ook bij. Lokale partijen weten wat er speelt in de regio en zo weten we ook snel welke materialen er uit welke gebouwen vrijkomen.’

Vrijwilligers waarderen

Door de oplossingen lokaal te zoeken, raakten ook de vrijwilligers van de brandweer in de Veiligheidsregio meer betrokken. Vierenzestig van de vijfenzestig posten in de Veiligheidsregio worden namelijk bemand door vrijwilligers. En zij werken vaak bij bedrijven in de buurt. ‘De zonnepanelen zijn bijvoorbeeld gelegd door bedrijven waar vrijwilligers van ons werken,’ zegt Van den Brink. ‘En ook bij de inrichting van de kazerne betrokken we hen. Meubilair haalden ze bij een bedrijf dat refurbished meubels maakt met behulp van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dat deden ze met een toebedeeld budget.’ Met de rechtstreekse betrokkenheid geeft de Veiligheidsregio iets terug aan de vrijwilligers. ‘Zij zijn goud waard; we willen hen op deze manier blijk van waardering geven.’

Het resultaat: repetitief succes

Het intellectueel eigendom van de blauwdruk ligt volledig bij Veiligheidsregio Fryslân. Daardoor kan zij deze snel en makkelijk implementeren bij andere kazernes én vrijgeven voor andere veiligheidsregio’s. Van den Brink: ‘In onze veiligheidsregio gaan we bijvoorbeeld aan de slag met de kazernes in Makkum en Langweer. En in Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland bouwen ze nu in Didam een kazerne aan de hand van onze blauwdruk. Daarnaast hebben ook andere veiligheidsregio’s interesse.’ Dat vindt hij het mooie van de blauwdruk: ‘Je kunt ’m delen en leren van elkaars uitvoering. Zo maken we de blauwdruk en kazernes in Nederland samen steeds beter.’ De Veiligheidsregio is met de blauwdruk genomineerd voor een CoBouw-award in de categorie Meest Duurzame Project, vertelt Van den Brink. ‘De kracht zit in de herhaling: je kan ’m telkens opnieuw gebruiken en verbeteren. Maar we blijven ook flexibel en plannen niet verder dan 2025. De wereld verandert snel, zo zijn bijvoorbeeld drones in opkomst. Wellicht hebben we hier in onze blauwdruk binnenkort een landingsplatform voor nodig. Kortom, we gaan steeds een stap verder.’