Terugblik PIANOo-congres 2024
Op 6 juni 2024, de dag dat Nederland naar de stembus ging voor de Europese verkiezingen, verzamelden circa 900 inkoopprofessionals zich in Nieuwegein voor de 18e editie van het PIANOo-congres. Het toepasselijke thema: aanbesteden is keuzes maken. In een wereld die maatschappelijk, economisch, technisch en geopolitiek gezien steeds complexer wordt, kunnen inkoopprofessionals bij aanbestedende diensten dankzij hun sleutelrol écht het verschil maken.
Het congres heeft hun dan ook voorzien van inspiratie, actuele ontwikkelingen én een stevige inhoudelijke basis voor ingewikkelde vraagstukken rondom onder andere AI en Europese wet- en regelgeving.
Veiligheid als strategische pijler
Het congres werd plenair geopend met de herdenking van prof. mr. dr. Huib van Romburgh. Van Romburgh was de grondlegger van de Nederlandse Vereniging voor Aanbestedingsrecht en heeft vele jaren een vaste bijdrage geleverd aan de leergang Aanbestedingsrecht van PIANOo. Gastheer Diederik Heij (PIANOo) wees de deelnemers erop dat Van Romburgh vanuit de historie het aanbestedingsrecht zag als een vredesinstrument: landen die op een gezonde manier handel drijven, voeren onderling geen oorlog. Met deze uitspraak was het congres direct in de harde actualiteit beland. Aan de welbekende 3 pijlers van strategisch inkopen - groen, sociaal en innovatief – is vanuit een geopolitiek perspectief gezien langzamerhand een 4e pijler toegevoegd: veiligheid. Dit thema kwam dan ook ruimschoots terug in de uiteenlopende deelsessies van het congres.
Flinke hefboom
Dat de keuzes die aanbestedende diensten en hun inkopers maken ertoe doen, werd tijdens de plenaire openingssessie duidelijk aan de hand van de cijfers die dataspecialist Rick den Ridder (TenderNed) presenteerde. TenderNed telde in 2023 zo’n 12.000 aanbestedingen. Het merendeel daarvan (96,2%) betreft onderhandse aanbestedingen. Die hebben een waarde van ruim €56 miljard en zijn daarmee goed voor twee derde van de totale opdrachtwaarde van aanbestedingen. Met aanbestedingen boven de drempelwaarde (de overige 3,8%) komt daar dus nog bijna €30 miljard bij. “Deze getallen onderstrepen niet alleen het belang van eerlijk aanbesteden, maar ook van groen, sociaal en innovatief inkopen. Publieke inkopen zijn bijvoorbeeld goed voor 20% van de CO2-uitstoot. Zij hebben dus een flinke hefboom in handen én kunnen via aanbestedingen écht impact maken.
Vereenvoudig je aanbesteding
Het optimaal inzetten van de hefboom om gestelde doelen te behalen is voor aanbestedende diensten een kwestie van scherpe keuzes maken. Dat stelde de in aanbestedingsrecht gespecialiseerde advocaat en keynote spreker Suzanne Brackmann. Brackmann bepleitte het belang van het vereenvoudigen van het aanbesteden: stel minder administratieve eisen, kijk kritisch naar het uitdijende woud van vereiste keurmerken en certificaten. Én beperk het aantal geschiktheidseisen en gunningscriteria elk tot maximaal 3. Door scherpe keuzes te maken in je uitvraag, kun je de aanbesteding simpel houden, stuur je inschrijvers niet het bos in en bereik je het beste resultaat. Brackmann: “Vraag jezelf bij alles wat je eist af waarom het nodig is en welk effect je verwacht.” Als voorbeeld noemde ze de vele keurmerken en certificaten die in omloop zijn: “Is de opdracht die je aanbesteedt typisch MKB? Zij hebben die keurmerken vaak niet.” Vraag in dat geval dus niet om een keurmerk, maar stel in je uitvraag concrete kwaliteitseisen. “Je schrijft de uitvraag dan op een manier die past bij de opdracht”, aldus Brackman.
'Procespartij voor Efficiëntie' wint de Aanbestedingsverkiezing
Tijdens het congres draaide alles om keuzes maken. Deelnemers konden tijdens de aanbestedingsverkiezing kiezen uit 6 fictieve inkooppartijen en kozen voor de partij die het beste aansloot bij hun focus. De inkooppartij Groene Gidsen stond bijvoorbeeld voor milieu als leidend thema in aanbestedingen en de Gelijke Kansen Alliantie stond logischerwijs voor inclusie. Het was mooi om te zien dat de ‘partijleiders’ iedere kans aangrepen om tijdens het congres in gesprek te gaan met hun medestanders. Zoals bij elke verkiezing kon er maar één de winnaar zijn en dat was de Procespartij voor Efficiëntie. Deze partij won de verkiezing met maar liefst 36% van de stemmen. Hun verkiezingsprogramma sloot naadloos aan op de eerdere oproep tot vereenvoudiging van keynote spreker Brackmann: “Meer resultaat, minder gedoe. Minder is sneller, efficiënter is beter. Besteed efficiënt aan en verlicht administratieve lasten voor aanbestedende dienst én inschrijvers.”
Panelgesprek over urgente vraagstukken
In een panelgesprek werd ten slotte het thema ‘Aanbesteden is keuzes maken’ verder uitgediept. De panelleden waren Michiel Bunnik (wethouder Gouda en ambassadeur MVOI), Gaby Hoof (VNO-NCW) en Mariska Verseveld (PIANOo). In een videoboodschap stelden 3 aanbestedingsexperts urgente vraagstukken aan de orde, zoals MKB-vriendelijk aanbesteden, de rol van nationale veiligheid en strategisch aanbesteden.
Strategisch aanbesteden: vrijblijvendheid voorbij
Deelnemers kregen de mogelijkheid om 3 van de 30 deelsessies bij te wonen én op deze manier werd hun keuzestressbestendigheid wederom getest. De deelsessie van Mariska Verseveld (PIANOo) en Roger Zee en Julot Vaessen (EZK) over nieuwe Europese wet- en regelgeving en de impact op de aanbestedingspraktijk mocht op zeer ruime belangstelling rekenen. Wist je dat maar liefst 14% van het Bruto Nationaal Product van de EU wordt aanbesteed? Sinds 2014 moet deze inkoopmacht zoveel mogelijk worden ingezet om groen, sociaal en innovatiegericht aan te besteden. Deze afspraken bleken te vrijblijvend te zijn om de doelen op het gebied van geopolitiek (eerlijke handel en veiligheid), duurzaamheid en innovatie (Parijs-akkoorden, Green Deal, VN Sustainable Development Goals) te behalen. Daarom wordt nu gewerkt aan verplichtingen in de vorm van sectorale wetgeving. Denk bijvoorbeeld aan de Richtlijn Schone Wegvoertuigen en de Batterijverordening. Houd de website van PIANOo dit jaar extra goed in de gaten voor actuele informatie over de (impact van) Europese wet- en regelgeving.
Inkoop van algoritmes en AI
Er was ook veel belangstelling voor de deelsessie met de intrigerende titel ‘Laat je AI kiezen of kies je zelf?’. Het staat vast dat aanbestedende diensten producten en diensten gaan inkopen die algoritmes en Artificial Intelligence (AI) toepassen. Dit biedt ongekende kansen, maar er zijn ook enorme, deels nog onbekende risico’s aan verbonden. Bart de Visser, Haitske van de Linde (BZK) en Ruart Jagt (tot voor kort BZK) namen de congresgangers mee in de ontwikkeling van het zogeheten Algoritmekader dat eind dit jaar afgerond moet zijn. Dit kader moet leiden tot een verantwoorde inzet van algoritmes en AI door overheidsinstanties. Het Algoritmekader biedt straks duidelijkheid en uniformiteit rondom minimale kwaliteitseisen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de eis dat leveranciers tijdens het ‘trainen’ van hun algoritmes het auteursrecht niet mogen schenden.
Vraagstukken oplossen met de markt
Het is voor veel inkoopprofessionals herkenbaar: soms weet je als aanbestedende organisatie wél wat je wilt, maar niet hoe je dit moet realiseren. Een concurrentiegerichte dialoog kan dan helpen. In de deelsessie ‘Concurrentiegerichte dialoog: hoe voer je het gesprek in de praktijk?’ deelden de gemeente Den Haag en netbeheerder Stedin hoe ze in dialoog gingen met mogelijke leveranciers. Ook werd toegelicht hoe zij een semi-autonoom energienet in de haven van Scheveningen hebben gerealiseerd. De belangstelling vanuit de markt bleek er namelijk zeker te zijn: maar liefst 4 partijen deden een passende aanbieding. Roelof Davids (Gemeente Den Haag) en Tjebbe Vroon (Stedin) benadrukten dat de weg van dialoog naar uitvoering de moeite waard was en tot een goede oplossing leidde.
