PIANOo-congres 2023

Diederik Heij, adviseur bij PIANOo, opende het plenaire deel met een korte reflectie op het congres van 2022. Hij illustreerde het belang van ‘het juiste moment’ door Lammert Kamphuis, één van de keynote sprekers van vorig jaar aan te halen: “Het verschil tussen chronos en kairos is het onderscheid tussen ‘de tijd’ en ‘timing’. En daar gaat het vandaag om. De goede dingen doen op het juiste moment, zodat je impact maakt.” Leermakers-Doppenberg voegde daaraan toe dat niet alleen de juiste timing, maar ook de juiste mensen belangrijk zijn: “Door iedereen een plek aan tafel te gunnen en plezier te maken in de samenwerking, kunnen we écht het verschil maken.”

Publiek inkopen als essentiële drijfveer voor demarrage in transities

Lucas Simons, oprichter van NewForesight, presenteerde zijn nieuwe transitietheorie aan het publiek. Daarmee overtuigde hij de zaal van het belang van een fundamentele markttransformatie om de maatschappelijke uitdagingen van deze tijd te adresseren én de rol van publiek inkopen daarin. “Met zo’n 85 miljoen euro aan inkopen per jaar heeft de Nederlandse publieke sector een grote impact op de markt. Maar daarmee kan het ook een barrière vormen als bestaande, goedkope oplossingen het blijven winnen van duurzame of maatschappelijke innovaties. Het is daarom belangrijk om de kracht van publiek inkopen te begrijpen en te gebruiken om transities te versnellen.”

Transitie in fases

• Inertia
• Inception
• Competition
• Integration and Synergy
• Institutionalization

Om deze kracht te kunnen benutten, liet Simons zien dat bij elk van deze fases, van inertia tot institutionalisering, een andere (inkoop)strategie passend is: “Snappen in welke fase welke oplossing past en daar je inkoop op afstemmen, is nodig om een drijvende kracht te worden achter een transitie.” Hij benadrukte dat het voor elke organisatie belangrijk is om zowel oog te hebben voor de eigen doelstellingen als voor de fase waarin verschillende oplossingen voor maatschappelijke problemen zich bevinden. “Daarom is het belangrijk dat we meten en monitoren. Alleen zo kunnen we weten dat we de juiste dingen op het juiste moment aan het doen zijn. Een goed monitoringssyteem is de belangrijkste stap om verandering aan te drijven.”

Ethiek als drijvende factor

Prof. Dr. Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek en integriteitsmanagement en partner en organisatieadviseur bij KPMG vertelde het publiek over het belang van ethiek voor organisatiesucces. “Bijna niemand staat op en denkt: ‘vandaag ga ik de boel flessen’. En toch is dat makkelijker gezegd dan gedaan. In de praktijk zijn er nou eenmaal veel dilemma’s, spanningen en verleidingen.” Vervolgens neemt hij het publiek mee in mogelijke morele dilemma’s en valkuilen: moreel trechteren (‘we doen het met de feiten die er zijn’), moreel terugredeneren (eerst een standpunt innemen en daarna pas nadenken waarom) en amorele onderbouwing (‘dat doen we nou eenmaal zo’, ‘zo hoort het’).

Om te voorkomen dat het publiek in deze valkuilen stapt, geeft Kaptein hen een aantal ethische tests. Daarmee geeft hij het publiek een handvat om stil te staan bij hun eigen ethiek in een situatie die om een (moeilijke) keuze vraagt. Elk van deze tests reflecteert mogelijke menselijke drijfveren, zoals zelfverbetering of het dienen van het algemeen belang. Kaptein benadrukte dat het belangrijk is om je eigen drijfveren te kennen: “Uiteindelijk komen duurzame verandering en ethisch gedrag voort uit persoonlijke motivatie in plaats van louter verplichting. Het kennen van je ethisch kompas stelt je in staat om het juiste te doen en tegelijkertijd ook op lange termijn je betrokkenheid te behouden.”

Koersen is als een transitie: afzien en toch doorgaan

Als derde spreker neemt Maarten Ducrot, organisatiepsycholoog en voormalig profwielrenner en wielercommentator het publiek mee in de wereld van de wielersport. Hij ziet een duidelijke parallel tussen de wielersport en ‘het organiseren’ zoals we dat tegenwoordig doen. In beide werelden identificeert hij een ontwikkeling waar data, analyse en controle aan invloed wint. “In het wielrennen hebben we het dan over tekentafelwielrennen. Maar dat is niet de basis van de sport. De basis is samen zo hard mogelijk fietsen in het peloton waarbij iedereen een verantwoordelijkheid heeft om veilig te koersen en waarbij je geen controle hebt over de mensen om je heen. Protocollen geven houvast, maar zijn nooit leidend.”

Ducrot benadrukt dat, ondanks de beschikbare kennis en data, visie en menselijke verbondenheid essentieel zijn: “Koersen gaat om het vinden van je weg, het navigeren. Je lost op wat je tegenkomt en neemt verantwoordelijkheid zonder dat je weet waar je uitkomt. Je hebt een doel, een visie, maar ook onzekerheid.” Hij sluit af met bemoedigende woorden: “In transities maak je fouten, maar ook dan kan je demarreren. Koersen is afzien en toch doorgaan, dus zet ‘m op!”

Een nieuwe samenwerking

Na de plenaire opening waren er 25 deelsessies en workshops. Zo namen Jelte Loggen, Peter Melis en Fanauw Hoppe het publiek mee naar Noord-Holland, waar de provincie oeverprojecten duurzaam, natuurvriendelijk en met 80% minder milieukosten wil aanpakken. Om dit te bereiken, zijn ze een samenwerking voor langere tijd met één aannemer aangegaan. “We moeten het klassieke beeld op de opdrachtgevers-opdrachtnemersrelatie loslaten. In plaats daarvan gaat onze samenwerking uit van gelijkwaardigheid en hebben we begrip voor elkaars verlangen”, vertelt Loggen. Daarnaast geeft de lange termijn samenwerking ruimte voor investering, onderzoek en experimenteren. “Zo kunnen we de lat voor duurzaamheid hoog leggen”, aldus Melis.  

Slimmer aanbesteden met lichtere procedures

Fredo Schotanus pleitte voor het beter benutten van de ruimte onder de Europese aanbestedingsdrempels. Zo’n tweederde van het volume van overheidsinkopen bevindt zich namelijk onder deze drempels. Onder de drempel hebben aanbestedende diensten veel vrijheid om de inkoopprocedure  in te richten zoals zij willen. Deze ruimte lijkt niet maximaal benut te worden. Er vindt onnodig veel zware competitie plaats, wordt veel met dezelfde leveranciers gewerkt  en er is een gebrek is aan inzicht in de bestedingen bij opdrachten onder de drempel . Dit benadeelt het mkb en sociale en duurzame ondernemers. Mogelijke oplossingen volgens Schotanus? Hogere inkoopdrempels en het vaker toepassen van lichtere procedures aan de publieke kant en combineer dit. Bijvoorbeeld met het vaker gunnen aan sociale en duurzame ondernemingen en met meer transparantie over opdrachten onder de drempel.  

Green Deal: van hoe naar wat

Tot slot deelden Ronald Timmerman, Roger Zee en Mariska Verseveld de nu bekende informatie over de impact van de Europese Green Deal op de aanbestedingspraktijk. Om het doel van de Green Deal, in 2050 het eerste klimaatneutrale continent zijn, te behalen, bewandelt de Europese Commissie verschillende wegen tegelijk. Dit zijn onder andere het activeren, inzetten en mobiliseren van het bedrijfsleven door middel van de aanbestedingsregelgeving. , Deze aanpassingen staan beschreven in het ‘Green Deal Investment Plan’, waarin de commissie bindende ‘groene’ criteria zal vaststellen voor specifieke sectoren of producten. De focus verschuift van het voorschrijven hoe overheden inkopen naar wat ze moeten inkopen op het gebied van groene, sociale en innovatieve aspecten. MVI krijgt in de toekomst een verplichtend karakter.