Casus: Renovatie corporatiewoningen de Alliantie

Waarom ‘quick fixes’?

De transitie naar circulair en biobased inkopen is ingezet door koplopers, nu is het zaak om het peloton zo snel mogelijk in beweging te krijgen. Om het peloton aan te laten haken moet het voor de keten zo makkelijk mogelijk worden gemaakt. Om die reden zijn we op zoek gegaan naar ‘quick fixes’: oplossingen rondom inkoopvraagstukken die circulair en biobased inkopen in de bouw versnellen.

Dit gebeurde aan de hand van 3 rondes:

• Find: Vind de belemmerende eisen, criteria en voorwaarden in de aanbestedings- en contractstukken voor circulair en biobased bouwmaterialen.
• Fix: Ontwikkel oplossingen voor belemmeringen: schrap, verander of voeg toe?
• Finish: Uitwisselronde om de belangrijkste conclusies tussen groepen uit te wisselen.

Casus

In de eerste casus richtten we ons op het project verbetering en verduurzaming van 61 woningen aan de Nicasiusstraat in Amersfoort van woningcorporatie De Alliantie. De woningen zijn van begin 1900 en hebben een gemiddelde energie index van 2,4 (label E). Uitgangspunt voor de renovatie is het behalen van minimaal een energielabel A. De Alliantie wil samen met één opdrachtnemer en haar co-makers dit project ontwikkelen en realiseren tot woningen die voldoen aan een Energie Index van minder dan 1,2 en voor een periode van 25 jaar door geëxploiteerd kunnen worden.

Voor de ‘quick-fix’-sessie heeft de Alliantie 3 documenten aangeleverd: de inkoopstrategie, de gunningsleidraad en het Technisch Programma van Eisen. Een groep van experts uit de hele keten ging aan de slag om onbedoelde belemmeringen uit deze documenten te ontdekken en aan te passen.

Belangrijkste finds

Circulair niet opgenomen in de gunningsleidraad

Uit de gunningsleidraad vielen verschillende dingen op. Allereerst bleek dat er voornamelijk wordt gekeken naar verduurzaming vanuit het perspectief van energiegebruik. Zo is het realiseren van energielabel A een eis en dient de inschrijver een visie in te dienen voor een Energie Index van minder dan 1,2. Daarnaast wordt in het stuk circulariteit en/of biobased niet genoemd. Dit komt ook terug in de gunningscriteria, waarin gegund wordt op (1) kosten (20 punten), (2) haalbaarheid, volledigheid en duur (30 punten), (3) visie op het realiseren van een Energie Index <1,2 (30 punten) en (4) een risico-inventarisatie (20 punten). Circulariteit en/of biobased is dus geen gunningscriterium.

Aannemers in de inkoopstrategie niet geselecteerd op basis van duurzame capaciteiten

Vervolgens worden in de inkoopstrategie zeven aannemers geselecteerd voor een long list. Daaruit blijkt niet dat wordt gekeken naar capaciteiten op het gebied van duurzaamheid, bij de geselecteerde aannemers. Ook niet als selectiecriterium om van de longlist te komen tot een selectie van drie aannemers.

Te diepgaand en technisch PvE belemmert circulaire/biobased productinnovaties

Tot slot was het Technisch Programma van Eisen (PvE) te gespecificeerd en nodigt het daarmee niet uit tot andere, meer duurzame oplossingen.

In het PvE werd bijvoorbeeld de voorkeur voor een alternatief voor PUR uitgesproken. Dit biedt kansen voor meer duurzame alternatieven. Echter, moet de keuze in overleg worden gemaakt met de projectmanager. Deze zal, zonder verdere kaders, een overweging maken op basis van kosten. Terwijl we een alternatief liever wegen en beoordelen op een andere, duurzame aspecten. Het ontbreken van deze kaders in het PvE zorgt voor vrijblijvendheid en belemmert de toepassing van circulaire en/of biobased productinnovaties.

Belangrijkste fixes 

Formuleer een heldere ambitie op circulariteit

Om circulariteit goed te op te nemen in het project en inkooptraject is de eerste belangrijkste fix om een ambitie te bepalen op circulariteit. Er zijn verschillende circulaire principes die van toepassing kunnen zijn. Voor renovatieopgaven kan het hoogwaardig hergebruiken (lees: verlengen van de levensduur) van vrijkomende materialen een logische focus zijn. Een heldere ambitie helpt om zowel intern als naar marktpartijen duidelijkheid te verschaffen over wat er verstaan wordt onder ‘circulariteit en biobased’ voor de opgave.

Neem circulair en biobased op in gunningsleidraad én als -criterium

Zorg ervoor dat circulariteit en biobased inkopen zijn opgenomen in de gunningsleidraad én als gunningscriterium worden meegewogen. Om dit concreet te maken helpt het formuleren van een heldere ambitie op circulariteit en biobased. Hierbij kan het raamwerk van Het Nieuwe Normaal toegepast worden.

Ook kan in de gunningsleidraad de ambitie van de opdrachtgever worden opgenomen. Een voorbeeld kan zijn om als ambitie op te nemen: “We renoveren volgens circulaire principes waarbij we sturen op het verlengen van de levensduur van vrijkomende materialen, tenzij het is aangetoond dat dit niet mogelijk is of vanuit milieuoogpunt niet wenselijk is”. Zo wordt circulariteit verankerd in het renovatieproces.

Selecteer op aannemers met een duurzaamheidsvisie

Stel selectiecriteria op waarmee aannemers met een duidelijke visie op duurzaamheid bovenaan de lijst komen te staan. Dit stimuleert de markt om de juiste richting in te bewegen.

Neem wensen op in je PvE en vraag functioneel uit waar mogelijk

Er zijn een aantal ‘fixes’ gevonden om te voorkomen dat circulaire en/of biobased productinnovaties worden uitgesloten. Allereerst is het aan te raden om in het Programma van Eisen ook wensen op te nemen, denk hierbij aan koppelkansen of de wens voor duurzame/circulaire productinnovaties.

Ten tweede, dienen criteria die alleen een kostenaspect inhouden geschrapt te worden uit het PvE. Dit soort criteria zorgen voor een negatieve prikkel voor de markt om met standaard, vaak niet-duurzame, producten te komen. Immers, de gedachte is vaak nog dat duurzame materialen duurder zijn dan traditionele, niet-duurzame, materialen.

Ten derde, vraag functioneel uit waar mogelijk. Een functionele vraag vertrekt vanuit de functionaliteit van een product in plaats van producteisen. Hierdoor krijgen marktpartijen meer ruimte om na te denken over meer circulaire toepassingen, denk aan materiaalkeuze en detaillering. Op die manier wordt de expertise van de markt optimaal benut. Aandachtspunt bij meer functionele uitvragen is om ervoor te zorgen dat er een duidelijk beoordelingskader wordt opgesteld om objectiviteit te waarborgen. Meer informatie hierover nodig? Bekijk dan de handreiking (pdf) die is geschreven voor de Buyer Group Circulaire Bouwmaterialen.

Tot slot, om alternatieven voor bv. PUR wel objectief te beoordelen moeten de alternatieven inzichtelijk worden gemaakt. Duidelijk moet zijn wat de milieu impact is van de verschillende materialen. Transparantie op deze MKI-scores moet onafhankelijk worden onderbouwd. Aan te raden valt om alleen in te kopen op basis van categorie 1 data en maak gebruik van onafhankelijke lijst/informatie die hierover beschikbaar wordt gesteld door PIANOo. Meer informatie nodig? Bekijk dan dit stappenplan over inkopen met de Milieukostenindicator.

Finish: Wat ga je morgen anders doen?

De Quick-Fix-sessie werd afgesloten met een terugkoppelronde van de deelnemers. Wat ga je op basis van de lessen van deze sessie anders doen? Erik van Wonion die deze casus behandelde geeft zijn belangrijkste Finishes:

Deelnemer Erik Langen van Wonion

“We waren aanwezig met deelnemers die zelf al intensief bezig zijn met deze onderwerpen en daar een ambitie in hebben. Van daaruit wil ik 2 tips meegeven:"

• Willen we het effect echt vergroten, dan zou iedere deelnemer verplicht iemand mee moeten nemen naar dit soort sessies voor wie dit onderwerp helemaal nog niet vanzelfsprekend is. Zo breiden we de groep van koplopers en doeners steeds verder uit!
• Maak gebruik van de instrumenten die er al zijn, zoals Het Nieuwe Normaal, en vertaal deze naar de eigen opgave. Probeer daarin vooral niet alles tegelijk in één keer te doen, maar hou het eenvoudig en overzichtelijk. In dat laatste is nog wel wat te winnen.

 

De Quick-Fix sessie werd georganiseerd door de Buyer Groups van PIANOo.