Terugblik: De impact van de Europese Green Deal op de aanbestedingspraktijk
Verplicht groen of duurzaam aanbesteden? Om in 2050 als Europa het eerste klimaatneutrale continent te zijn, bewandelt de Europese Commissie (EC) verschillende wegen. Onderdeel daarvan is dat ze aanbestedingsnormen gaat aanpassen om het bedrijfsleven te activeren en mobiliseren. Tijdens het PIANOo-congres op 8 juni 2023 kwam de impact van de Green Deal op de Nederlandse aanbestedingspraktijk aan bod. (juni 2023)
De deelsessie werd verzorgd door Ronald Timmerman en Roger Zee van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en Mariska Verseveld van PIANOo.
De Green Deal
De Europese Green Deal i(PDF) s een mededeling van de Europese Commissie met een strategie om in 2050 een klimaatneutrale Unie te realiseren. Hoewel het geen juridisch bindend document is, bevat het plan beleidsvoornemens en doelstellingen voor de Europese Unie. De impact op de aanbestedingspraktijk wordt beschreven in het Green Deal Investment Plan. Hierin wordt duidelijk dat de Commissie streeft naar bindende groene minimumcriteria of -doelstellingen voor overheidsopdrachten in sectorale initiatieven of productspecifieke wetgeving. Deze benadering verschilt van het eerdere kader dat op vrijwillige basis was. Harde verplichtingen waren tot nu toe zeldzaam of afwezig.
Van ’hoe’ naar ‘wat’
De grootste verandering is dat er een stelselverandering plaats gaat vinden, waarbij de Europese Unie niet meer alleen voorschrijft hoe overheden mogen inkopen maar voor de meest vervuilende productgroepen ook wat ze mogen inkopen. In de huidige Europese regelgeving ligt de focus voornamelijk op het rechtmatig en doelmatig uitvoeren van de aanbestedingsprocedure. In de toekomst komt hier een focuspunt bij, namelijk het reduceren van de klimaatimpact van overheidsopdrachten. Hierdoor zal MVI een veel verplichtender karakter krijgen, waarbij sprake is van bindende normen en effectmonitoring.
Groen aanbesteden
In de Green Deal gaat het over Green Public Procurement (GPP): het inkopen van producten met verminderde milieu-impact. Andere duurzame vormen van inkopen zijn Sustainable Public Procurement (SPP), waarbij het evenwicht tussen milieu, economie en sociaal centraal staat en Circular Public Procurement (CPP), waarbij er sprake is van (semi) gesloten energie- en materiaalkringlopen. EU-ontwikkelingen op het gebied van GPP zijn onder meer de verschuiving van richtlijnen naar verordeningen en de inzet van ‘lagere EU-wetgeving’ (delegatie en implementatieverordeningen, die door de Europese Commissie worden vastgesteld). Verordeningen hoeven niet te worden omgezet in nationaal recht en kunnen tot direct werkende verplichtingen voor aanbestedende diensten leiden. De inzet van ‘lagere EU-wetgeving betekent dat de Europese Commissie een prominentere rol krijgt in hoe de wetgeving uitgevoerd moet worden. Voor het opstellen ervan zal de Commissie nauw gaan samenwerken met het Joint Research Centre (JRC) en experts uit de lidstaten.
Instrumenten voor Green Public Procurement
Er zijn verschillende instrumenten die inkopers kunnen gebruiken om groener in te kopen en die in de toekomst een meer verplichtend karakter krijgen. Zo kunnen uitsluitingsgronden in de selectiefase ingezet worden om inschrijvers uit te sluiten, bijvoorbeeld als zij milieuwetgeving niet naleven. Daarnaast kun je een minimumstandaard voor duurzaamheid vaststellen in de technische specificaties. (Sub)gunningscriteria zijn geschikt om ondernemingen te stimuleren om verder te verduurzamen. Daarnaast kan via de gunningscriteria beste prijs-kwaliteitverhouding en laagste prijs op basis van levenscycluskosten de totale uitstoot van broeikasgassen in alle fasen van de levenscyclus van producten worden meegenomen. Tot slot kun je uitvoeringsvoorwaarden stellen, zoals de eis om verpakkingsmateriaal te recyclen.
En nu?
Sectoren als energie, textiel, verpakkingsmaterialen, constructiematerialen, transport en voedsel hebben veel potentie als het gaat om duurzaam aanbesteden. De Commissie heeft al voor verschillende sectoren wetsvoorstellen opgesteld. Voorbeelden zijn de Energie-efficiëntie richtlijn, de Ecodesign verordening, de Verpakkingsverordening en de Bouwproductenverordening. Elk wetsvoorstel moet het hele Europese wetgevingstraject door, van impact assessment tot goedkeuring door de Raad en het Europees Parlement. In veel gevallen moet de Commissie daarna nog ‘lagere EU-wetgeving’ opstellen. Richtlijnen moeten bovendien worden omgezet in nationale wet- en regelgeving. Dit hele proces kan per wetsvoorstel enkele jaren in beslag nemen. Het ministerie van EZK en PIANOo zullen aanbestedende diensten op de hoogte houden van de ontwikkelingen en informeren over nieuwe verplichtingen.
Verslag PIANOo-congres 2023
Bekijk het verslag van het PIANOo-congres 2023.