Contractbeheersing van SEB-Maatregelen bij baggerwerkzaamheden

In dit artikel in een serie van 5 bespreken Jasper van Gestel van Waterschap Rivierenland, Niek Diphoorn van Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDODelta) en Arno van Lier van Waterschap Vallei en Veluwe hoe zij hun contractmanagement vormgeven, met welke uitdagingen zij geconfronteerd worden en hoe zij hiermee omgaan. (september 2024)

Beleidskader SEB-maatregelen

Contractbeheersing van SEB-maatregelen is terug te voeren op afspraken die gemaakt zijn in het Klimaatakkoord - de Nederlandse uitwerking van het Parijsakkoord -, het schone lucht akkoord en reductie van stikstofoxides. Tot deze afspraken hoort de afspraak om, in aanloop naar en in 2030 zo volledig mogelijk klimaatneutraal en circulair te werken in projecten in de Grond- Weg- en Waterbouwsector (GWW) en dus ook in baggerwerkzaamheden. Deze ambitie is door het merendeel van de overheden (provincies, waterschappen en gemeenten) overgenomen in hun eigen beleidskaders. Landelijk zijn er voor het pad naar 2030 transitiepaden ontwikkeld die een realistisch beeld geven van het tempo waarin de transitie naar een duurzamere baggerpraktijk plaats kan vinden. Dit kader voor verduurzaming in de baggersector wordt gevormd door het Rijksprogramma Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur (KCI) en de bijbehorende transitiepaden Kustlijnzorg en Vaargeulonderhoud (TPKV) en Weg, Dijk en Spoormaterieel (WDSM). De transitiepaden maken heel concreet duidelijk welke stappen je het best kan nemen naar een duurzamere aanpak in een tempo dat ook door de markt goed gevolgd kan worden. De Buyer Group Duurzaam Baggeren heeft deze transitiepaden als uitgangspunten genomen voor het opstellen van een marktvisie voor duurzaam baggeren.

Waarom toetsen en monitoren en wat is het verschil

Contractbeheersing, inclusief de bijbehorende toetsing en monitoring, is een belangrijk onderdeel van de inspanningen om een duurzame infrastructuursector te realiseren, waar baggerwerkzaamheden ook toe behoren. Effectieve contractbeheersing levert sturingsinformatie op die onmisbaar is voor het aanpassen van de aanpak indien nodig. 

Tijdens de uitvoering moet er getoetst worden of de gemaakte afspraken worden nagekomen, aangezien het stellen van eisen en het verzoeken om extra inzet via gunningcriteria alleen effectief is als de naleving van deze eisen en criteria tijdens de realisatiefase is gewaarborgd. Monitoring richt zich op het vaststellen van de werkelijke emissies tijdens de uitvoering en de benodigde inspanningen. Dit maakt het mogelijk om de effectiviteit en efficiëntie van het beleid te beoordelen en indien nodig aan te passen.

Marktvisie en inkoopstrategie duurzaam baggeren

De Marktvisie en inkoopstrategie duurzaam baggeren is een document voor en door waterbeheerders en licht toe hoe aanbestedingsbeleid gebruikt kan worden voor de reductie van broeikasgassen en stikstof bij baggerprojecten. Het document maakt duidelijk wat er nu al kan, maar geeft ook een beeld van de ontwikkelingen die de komende jaren nodig zijn voor meer circulair en nog klimaatbewuster baggerwerk. Het is opgesteld door de Buyer Group Duurzaam Baggeren. Naast dat het handvatten geeft aan (publieke) opdrachtgevers, geeft het ook een investeringsperspectief aan marktpartijen door duidelijkheid te geven welke kant opdrachtgevers op willen gaan. De Marktvisie en Inkoopstrategie is opgesteld door 12 regionale waterbeheerders (gemeenten, provincies en waterschappen) in nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat.

Praktische tips voor toetsing en monitoring

Het verschil tussen een zero emissie werktuig en een fossiele variant is doorgaans nog wel vast te stellen, maar voor verschillen in Stage-klassen geldt dat in mindere mate. Datzelfde geld ook voor de vaststelling of er inderdaad HVO wordt gebruikt in plaats van diesel. “Veel van ons baggerwerk doen we met eigen materieel waarin we HVO toepassen. Zo heeft een van onze collega’s geleerd dat oude brandstofmeters niet drijven in HVO, maar wel op diesel. Dat maakt toetsing in de praktijk een stuk makkelijker”, vertelt Niek Diphoorn van WDODelta. 

Tips

Tips voor schoner en meer emissieloos baggeren:

• Neem het basisniveau uit de marktvisie over als minimumeis in je aanbestedingsstukken. 
• Neem bij langjarige contracten de aanscherping van de eisen in de tijd mee.
• Gebruik tools zoals ‘Milieu Kosten Indicator’ of ‘Meetlat Materieelinzet’ om keuzes voor emissie-arm materieel te stimuleren.
• Zorg voor een duidelijke communicatie richting de marktpartijen wat ze de komende jaren kunnen verwachten ten aanzien van maatregelen gericht op emissie reductie. 
• Monitor tijdens de uitvoering van de opdracht de emissies en gebruik deze data voor evaluaties en rapportages.

Bij Waterschap Rivierenland ligt de basis voor contractbeheersing al besloten in de aanbestedingsfase. Voor de inschrijving op onze baggerprojecten, stellen we een inschrijfstaat op waarin het inzetbare materieel wordt gespecificeerd. De aannemers geven vervolgens aan met welk materieel en energiebron, zoals diesel, HVO of elektrisch, zij de baggerwerkzaamheden zullen uitvoeren. Dit stelt ons in staat om vooraf te bepalen hoeveel kubieke meter bagger duurzaam verwijderd zal worden. De winnende partij dient ook te specificeren wanneer en waar het baggeren plaatsvindt, zodat we in het veld kunnen controleren of er daadwerkelijk duurzaam gewerkt wordt.

Door middel van kentekenregistratie, de RDW-website en andere kenmerken, kunnen we nagaan of de juiste 'Stage-motoren' gebruikt worden. Daarnaast moet de opdrachtnemer HVO-brandstofbonnen overleggen die specifiek aan het project gekoppeld zijn. Aangezien we een goede inschatting kunnen maken van de benodigde hoeveelheid brandstof voor een project, kunnen we de realiteit van de opgegeven brandstofhoeveelheden beoordelen. We hebben ervaren dat deze methode van contractbeheer goed uitvoerbaar is en betrouwbare resultaten oplevert”, legt Jasper van Gestel (Rivierenland) uit.

In 2022 heeft de Buyer Group Zero Emissie Bouwmaterieel vanuit de behoefte aan een methode of tool om de duurzaamheid van een aanbesteed project inzichtelijk te maken diverse tools getest. De Buyer Group heeft gekozen voor een tool dat op een eenvoudige en praktische wijze de duurzaamheidswinst inzichtelijk kan maken als het gaat om de uitstootvrije bouwplaats. Deze tool is ontwikkeld door onderzoeksinstituut TNO, in samenwerking met de gemeente Amsterdam. Dit en meer wordt toegelicht in een publicatie van deze Buyer Group met de titel: MONITORING van zero emissie bouwmaterieel.

Arno van Lier van Waterschap Vallei en Veluwe benadrukt het belang van goede monitoring voor het realiseren van duurzame ambities. "Veel van onze doelstellingen zijn kwantitatief en vereisen daarom berekeningen met exacte cijfers. Exacte cijfers leiden ook tot een eerlijkere beoordeling van verschillende soorten materieel. Huidige waarderingsmethoden bevatten soms subjectieve inschattingen. Zo kan een stage V motor beter beoordeeld worden dan een stage IV motor, maar dit weerspiegelt niet altijd het daadwerkelijke duurzame effect. Dat varieert en is afhankelijk van het type baggerwerk. Wat betreft baggerwerkzaamheden, vinden wij dat de kwaliteit van het roetfilter in stedelijke gebieden hoger gewaardeerd zou moeten worden dan daarbuiten, vanwege het grotere effect in de stad. Deze variabelen tonen aan dat de ideale tool nog niet bestaat en dat we voorlopig genoegen moeten nemen met enigszins arbitraire methoden. Het is daarom essentieel dat we deze transitie samen, op een open en transparante manier doormaken, van elkaar leren en begrip hebben voor het tempo waarin zowel wij als de markt, van kleine tot grote aannemers, vooruitgang kunnen boeken."

Serie van 5 artikelen

Dit artikel is er 1 uit een serie van 5. Hierin staat de uitvoeringspraktijk van diverse waterbeheerders en aanverwante marktpartijen centraal. De andere artikelen zijn:

• Schoon en emissieloos baggeren
• De SEB-kracht van meerjarige baggercontracten
• Implementatie van SEB in baggerwerken
• Laadinfra bij baggerwerken (verwacht in oktober 2024)

Toetsing van circulariteit van het baggerwerk

De Marktvisie Duurzaam Baggeren heeft niet alleen aandacht voor het nemen van SEB Maatregelen. Ook circulariteit is een belangrijk aandachtspunt bij duurzaam Baggeren. Zo besteedt het bijvoorbeeld aandacht aan CircSed. Met CircSed hebben waterbeheerders een instrument om circulair baggeren in de praktijk handen en voeten te geven. Dit in opdracht van STOWA ontwikkelde toetsinstrument geeft waterbeheerders de mogelijkheid om te kunnen beoordelen op welke manier de baggerspecie het meest circulair kan worden toegepast. Meer informatie over CircSed vindt je via deze link.

Dit artikel is tot stand gebracht door de Buyer Group Duurzaam Baggeren en PIANOo. Een Buyer Group is een samenwerking van publieke opdrachtgevers met een gedeelde marktvisie op het verduurzamen van een product of dienst. Zij passen deze ook toe in hun eigen inkooppraktijk. De marktvisie en inkoopstrategie zijn getoetst bij marktpartijen en kennen een breed draagvlak. Met deze aanpak stimuleert de Buyer Group de markt om duurzame oplossingen te ontwikkelen die passen bij een concrete, breed gedragen ambitie. Voor de artikelen is tevens gebruik gemaakt van informatie en ondersteuning vanuit; Cumela, Unie van Waterschappen, CROW, Rijkswaterstaat, Vereniging van Waterbouwers en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.