De SEB-kracht van meerjarige contracten

Jorg Willems van het Hoogheemraadschap van Delfland en Pauline Ruijgers van het Hoogheemraadschap van Rijnland bespreken hun rol in de aanbesteding van baggerwerkzaamheden. De één gebruikt een meerjarenovereenkomst, de ander niet. Namens de opdrachtnemers biedt Niels Blom van Aannemingsbedrijf Van der Lee Bruchem zijn perspectief. Verder bevat het artikel algemene informatie en aanvullende bronnen voor meer inzicht.

Baggeren is een terugkerende activiteit voor elke waterbeheerder, vaak ook nog eens cyclisch. Periodiek moet een waterbeheerder terugkeren naar locaties die in het verleden al eens zijn gebaggerd. De baggeraanwas komt voort uit een natuurlijk proces van sedimentatie, waarbij bladval en erosie uit de nabije omgeving zorgen voor de aanvoer van bagger.

De mate waarin waterbeheerders het jaarlijks baggeren doortrekken in hun aanbestedingsbeleid verschilt onderling echter sterk. Sommige beheren nog eigen uitvoerend materieel en personeel, terwijl anderen elk baggerproject individueel aanbesteden. Er zijn ook waterbeheerders die voor meerdere jaren in een keer aanbesteden.

Het meerjarencontract van Delfland

Het Hoogheemraadschap van Delfland heeft zo’n meerjarig raamcontract. Jaarlijks baggert Delfland ongeveer 100 kilometer aan watergangen en daar komt ongeveer 100.000 kubieke meter aan bagger uit.

“Wij zijn in 2023 een raamcontract van maximaal 8 jaar aangegaan met 5 opdrachtnemers (Baars Aannemerij, De Heer Land en Water, Growepa, Van der Lee Bruchem en Verboon Maasland). Eén van de beweegredenen om dit te doen was dat de markt aangaf dat voor de transitie naar schoon en emissieloos baggeren er behoefte bestond aan contracten met een langere looptijd. Dankzij deze lange termijn kunnen investeringen in schoon en emissievrij materieel op een verantwoorde wijze worden gedaan. De plannen van de inschrijvers zijn o.a. beoordeeld op duurzaamheid. Dat hebben we gedaan door aan de inschrijvers te vragen hoe zij kunnen voldoen aan de KCI transitiepaden. We zien nu, in lijn met de afspraken, een duidelijke toename van het gebruik van zero-emissie materieel door de contractanten”, vertelt Jorg Willems van het Hoogheemraadschap van Delfland.

Beleidskader SEB-maatregelen

In het Klimaatakkoord – de Nederlandse uitwerking van het Parijsakkoord – zijn afspraken gemaakt om, in aanloop naar en in 2030 zo volledig mogelijk klimaatneutraal en circulair te werken in projecten in de Grond- Weg- en Waterbouwsector en dus ook in baggerwerkzaamheden. Dit sluit aan bij de beleidsafspraken rondom, het schone lucht akkoord en reductie van stikstofoxides. De ambities voor een klimaatneutrale en circulaire infrastructuur is door het merendeel van de overheden overgenomen in hun eigen beleidskaders. Landelijk zijn er voor het pad naar 2030 transitiepaden ontwikkeld die een realistisch beeld geven van het tempo waarin de transitie naar een duurzamere baggerpraktijk plaats kan vinden. Dit kader voor verduurzaming in de baggersector wordt gevormd door het Rijksprogramma Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuur (KCI) en de bijbehorende transitiepaden ‘Kustlijnzorg en Vaargeulonderhoud’ (TPKV) en ‘Weg, Dijk en Spoormaterieel’ (WDSM). De transitiepaden maken heel concreet duidelijk welke stappen je het best kan nemen naar een duurzamere aanpak in een tempo dat ook door de markt goed gevolgd kan worden. De Buyer Group Duurzaam Baggeren heeft deze transitiepaden als uitgangspunten genomen voor het opstellen van een Marktvisie voor Duurzaam Baggeren (zie kader verderop).

Geen meerjarencontract, maar een stappentabel bij Rijnland

Het Hoogheemraadschap van Rijnland deelt dezelfde ervaringen, maar dan zonder meerjarencontract.

“Ook wij hebben het signaal uit de markt opgepikt dat er behoefte is aan zekerheid over de ingezette koers van onze organisatie naar o.a. meer zero-emissie materiaal. Dat doen we door in al onze uitvragen consequent een stappentabel op te nemen die duidelijkheid biedt over het beleid en tempo dat wij hierin aanhouden. Mede daardoor zien we inschrijvingen met SEB-materieel toenemen. Althans dat is het signaal wat we terugkrijgen vanuit de markt. Voor de SEB-transitie lijkt het dan ook vooral belangrijk om consequent te zijn in beleid, aanbesteding en communicatie”, vertel Pauline Ruijgers.

Meerjarig Baggercontract, ook een kans voor meer circulariteit

Schoon en emissieloos baggeren is één van de aspecten van Duurzaam Baggeren. Een andere, misschien nog wel belangrijkere, is Circulair Baggeren. Bij de aanbesteding van het raamcontract van Delfland vormde dit een belangrijk gunningscriterium. Eén van de contractanten (Baars Aannemerij) heeft dit o.a. opgepakt door biologisch afbreekbare tubes te (door)ontwikkelen. Dit geeft meer mogelijkheden om bagger circulair en dicht bij de ontgravingslocatie te kunnen verwerken.

Zowel Hoogheemraadschap Delfland als Hoogheemraadschap Rijnland volgen hierin de lijn die geadviseerd wordt in de marktvisie en inkoopstrategie Duurzaam Baggeren.

Een andere belangrijke meerwaarde van het meerjarige contract voor Delfland, vanuit het perspectief van opdrachtgeverschap, is de budgettaire inpassing die ermee gepaard gaat.

“De verwachting was dat met de SEB-transitie de kosten zouden stijgen. Inmiddels weten we dat dit enkele procenten per jaar is. Door de systematiek van het meerjarencontract kunnen we de begroting heel geleidelijk mee laten groeien. Dat werkt prettiger dan de horten en stoten die vaak bij projectgebonden aanpakken voorkomt”, vertelt Willems.

Marktvisie en inkoopstrategie Duurzaam Baggeren

De marktvisie is een document voor en door waterbeheerders en licht toe hoe aanbestedingsbeleid gebruikt kan worden voor de reductie van broeikasgassen en stikstof bij baggerprojecten. Het document maakt duidelijk wat er nu al kan, maar geeft ook een beeld van de ontwikkelingen die de komende jaren nodig zijn voor meer circulair en nog klimaatbewuster baggerwerk. Het is opgesteld door de Buyer Group Duurzaam Baggeren. Naast dat het handvatten geeft aan (publieke) opdrachtgevers, geeft het ook een investeringsperspectief aan marktpartijen door duidelijkheid te geven welke kant opdrachtgevers op willen gaan. De Marktvisie en Inkoopstrategie is opgesteld door 12 regionale waterbeheerders (gemeenten, provincies en waterschappen) in nauwe samenwerking met Rijkswaterstaat.

De reactie vanuit de markt

Eén van de contractanten die de aanbesteding van Delfland gewonnen heeft, is mkb Aannemingsbedrijf Van der Lee Bruchem. Ze zijn actief in het beheergebied van Delfland e.o., voornamelijk in (kleinschalige) baggerwerkzaamheden. Ze zijn momenteel flink aan het elektrificeren; ze beschikken over meerdere elektrische werkbussen, een 7-tons elektrische kraan, een elektrische baggerschuifboot en binnenkort wordt een nieuwe mobiele elektrische kraan geleverd. Daarnaast wordt er ook nog eens gewerkt aan een tweede elektrische schuifboot.

Niels Blom, projectleider bij Van der Lee Brunchem, geeft aan dat zijn medecontractanten voor het baggerwerk over vergelijkbare hoeveelheden elektrisch materieel beschikken. Een dergelijke rappe toename in elektrisch baggermaterieel is toch noemenswaardig ten opzichte van veel andere gebieden in Nederland en daarom vroegen we aan Niels of dit komt door het aanbestedingsbeleid van Delfland en Rijnland.

Niels vertelt;

"Helpen doet het in elk geval wel! Bij investeringsbeslissingen nemen we natuurlijk mee wat onze reguliere opdrachtgevers zeggen en doen. Neem bijvoorbeeld de elektrische kraan die we binnenkort geleverd krijgen. Daar zit ruim een jaar levertijd op. Als een waterbeheerder een aanbesteding doet van een project dat binnen een jaar klaar moet zijn dan is de aanschaf van de kraan en de uitvoering van het werk niet met elkaar te combineren. Vervolgens is het ook nog eens zo dat dergelijke kranen nu nog zo duur zijn dat je meerdere projecten nodig hebt om de aanschaf economisch te kunnen verantwoorden. Het is voor ons dus heel belangrijk dat elke gewenste ontwikkeling in de markt consequent wordt uitgevraagd. Het raamcontract van Delfland voldoet hier, door zijn meerjarige karakter, duidelijk aan, maar ook met het beleid van Rijnland kunnen wij met voldoende vertrouwen investeren. Helaas zien we deze aanpak niet bij alle waterbeheerders. Onze tip om de SEB-transitie te bespoedigen is dat elke waterbeheerder in gesprek gaat met zijn opdrachtnemers en dat opdrachtgevers hun aanpak op elkaar afstemmen. Op dit moment is er nog veel diversiteit te zien. Vanuit de aannemers is er een sterke behoefte aan heldere richtlijnen van opdrachtgevers over duurzame uitvoering en de meerkosten vergeleken met reguliere methoden. Dit wordt niet altijd in de praktijk gebracht, en vaak worden er onvoldoende fictieve kortingen toegepast voor emissievrij werken, waardoor het niet rendabel is. Als het doel is om de overstap naar elektrisch werken te maken, dan zal dit ook financiële gevolgen hebben waar zowel marktpartijen als opdrachtgevers verantwoordelijk voor zijn.

Tips

Tips voor zo schoon en emissieloos/arm baggeren:

• Neem het basisniveau uit de marktvisie over als minimumeis binnen je contracten
• Neem bij langjarige contracten de aanscherping van de eisen in de tijd mee
• Gebruik tools zoals ‘Milieu Kosten Indicator’ of ‘Meetlat Materieelinzet’ om keuzes voor emissie-arm materieel te stimuleren.
• Zorg voor een duidelijke communicatie richting de marktpartijen wat ze de komende jaren kunnen verwachten ten aanzien van maatregelen gericht op emissie reductie.
• Monitor tijdens de uitvoering van het contract de emissies en neem deze data mee bij interne en externe rapportages.

Aanbestedingskalender van de Unie van Waterschappen

De wijze waarop Rijnland en Delfland duidelijkheid geven aan de markt vormt niet de enige manier waarop de waterbeheerders werken aan een voldoende betrouwbaar perspectief voor de markt. De Unie van Waterschappen inventariseert jaarlijks welke baggerprojecten er aankomen via de aanbestedingskalender. Daarin zit voor 40 tot 100 miljoen aan baggerprojecten in voor de komende jaren. Dat samen met initiatieven zoals de marktvisie Duurzaam Baggeren en de ondertekening van het SEB-convenant door de meeste waterbeheerders ondersteunt het beleid van Rijnland en Delfland en draagt zo ook bij aan een gunstiger investeringsklimaat voor Schoon en Emissieloos Baggeren.

Serie van 5 artikelen

Dit artikel is er 1 uit een serie van 5. Hierin staat de uitvoeringspraktijk van diverse waterbeheerders en aanverwante marktpartijen centraal. De andere artikelen zijn:

• Schoon en emissieloos baggeren
• Contractbeheersing van SEB maatregelen
• Implementatie van SEB in baggerwerken
• Laadinfra bij baggerwerken (verwacht in oktober 2024)

Dit artikel is tot stand gebracht door de Buyer Group Duurzaam Baggeren en PIANOo. Een Buyer Group is een samenwerking van publieke opdrachtgevers die een gedeelde marktvisie op het verduurzamen van een product of dienst ontwikkelen en deze via een inkoopstrategie implementeren in hun inkooppraktijk. Deze marktvisie en inkoopstrategie zijn getoetst bij marktpartijen en kennen een breed draagvlak. Dit stimuleert de markt om duurzame oplossingen te ontwikkelen die passen bij een concrete, breed gedragen ambitie. Voor de artikelen is daarnaast gebruik gemaakt van informatie en ondersteuning vanuit: Cumela, Unie van Waterschappen, CROW, Rijkswaterstaat, Vereniging van Waterbouwers en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.