Alfa-college maakt van circulair gebouw één groot leertraject

Aan de Voltastraat in Hoogeveen staat een oud MTS-gebouw uit 1968. “Het gebouw was met een capaciteit van 3.000 studenten te groot voor ons geworden” zegt Marleen Schulte, adviseur huisvesting bij Alfa-college. “Bovendien waren het gebouw en de installaties aan renovatie toe. Omdat het College van Bestuur al sinds 2012 bewust met onderwerpen als cradle-to-cradle, circulair en duurzaamheid bezig was, ontstond al snel het idee om van de verbouwing ons eerste circulaire bouwproject te maken.” (september 2023)

Minimaal 30% circulair

In 2018 zette het Alfa-college een Europese aanbesteding uit. “We hebben ons hier 2 jaar op voorbereid, want we deden echt iets nieuws”, zegt Schulte. “We wilden bijvoorbeeld een minimale score van 30% circulariteit, maar wisten zelf ook niet wat reëel was voor dit project. Er waren geen goede rekenmethoden om dit te kwantificeren. Recente voorbeeldprojecten rekenden met hergebruik in kilogram, bijvoorbeeld door de betonconstructie te handhaven. Samen met een jurist met kennis over aanbesteden en circulair bouwen hebben we de aanbesteding vormgegeven en een informatiesessie voor de markt georganiseerd.”

“Kenmerkend voor het project was de gretigheid in kennisoverdracht.” – Marleen Schulte, adviseur huisvesting Alfa-college

Vooraf geen bestek of tekeningen

De Europese aanbesteding op basis van Best Value Procurement (BVP) bestond uit een programma van eisen met daarin onder meer algemene functionele eisen. “We gaven geen bestek of tekeningen mee, want we wilden dat de opdrachtnemer in overleg met ons en door middel van circulaire ontwerpkeuzes tot een passend gebouw zou komen. Inschrijvers moesten zich vooraf committeren aan een percentage circulair bouwen van minimaal 30%. We vroegen ook om een vlekkenplan (een ruwe, voorlopige indeling van het gebouw, red.) waarin ze het programma van eisen alvast vertaalden naar het gebouw.”

Fijne wisselwerking

“Aanvankelijk was de belangstelling vanuit de markt niet slecht”, herinnert bouwbegeleider en opleidingsmanager Klaas Berends zich. “Maar veel partijen haakten af vanwege het budget en door het feit dat dit geen standaard bouwopdracht was. Er waren voor hen genoeg andere projecten om te kiezen.” Het Drentse HuneBouw bleek echter zeer gemotiveerd om met dit circulaire bouwproject te starten. “Vanaf het begin was er een fijne wisselwerking met elkaar en een gezamenlijke wens om het gehele traject tot een succes te maken.”

Opdracht als leertraject

“Voor ons was dit project interessant omdat we het als een belangrijk leertraject zagen om meer ervaring en kennis op te doen in circulair bouwen”, zegt directeur Klaas Graveland van HuneBouw. “Ook de omvang van het project en het feit dat zowel de opdrachtgever als onze onderaannemers enthousiast waren over circulair bouwen, maakten deze aanbesteding voor ons interessant.”

Gezamenlijke ontdekkingstocht

De bouw – onder leiding van een stuurgroep voor de besluitvorming en een samenwerking vormgegeven als een soort bouwteam (met de externe projectleider, een vertegenwoordiging van Alfa-college, HuneBouw en onderaannemers) – nam in totaal 2 jaar in beslag. Omdat er van tevoren zo weinig vaststond en circulair bouwen voor ons nieuw was, was het voor opdrachtgever en -nemer een gezamenlijke ontdekkingstocht. “Belangrijk voor de onderlinge relatie is om vertrouwen op te bouwen door continu met elkaar in gesprek te blijven”, zegt Graveland. “Bij veel besluiten hoefden we formeel gesproken alleen goedkeuring te vragen binnen deze samenwerking, maar kozen we toch voor overleg vooraf.”

“Belangrijk voor de onderlinge relatie is om vertrouwen op te bouwen door continu met elkaar in gesprek te blijven.” – Klaas Graveland, directeur HuneBouw

Kansendossier vullen

Binnen het project was het kansendossier een belangrijk onderwerp. Daarin werden de maatregelen besproken om te scoren op duurzaamheid en circulariteit. “Tijdens de verschillende bouwfases en vooral in het begin van de verbouwing waren regelmatig bijeenkomsten met de aannemer, de installateur, het sloopbedrijf, docenten en andere deskundigen en marktpartijen, afhankelijk van het issue dat voorlag”, zegt Berends. “Die bijeenkomsten waren vooral gericht op de volgende verbouwfasen en hoe maximaal circulair gewerkt kon worden.

Gaandeweg leren

“Gaandeweg hebben we heel veel geleerd”, zegt Berends. “Vanuit het onderwijs hebben we bijvoorbeeld geholpen met een methode om materiaalgebruik te kwantificeren op circulariteit en duurzaamheid op basis van Madaster. Dat programma had ook beperkingen in een verbouwsituatie, maar gaf wel een kader. Ook besloten we om het gebouw niet geheel te slopen, binnenwanden zo veel mogelijk te laten staan en geluidsnormen niet te streng te interpreteren, wat anders tot extra materiaalgebruik zou leiden. Dat draagt allemaal bij aan de circulariteit van het bouwproject.”

Studenten participeren

Graveland waardeert ook een ander aspect van het project: studenten van het Alfa-college participeerden in de bouw. Zo bouwden ze letterlijk aan hun toekomst met een nieuw gebouw én door ervaring op te doen met circulair bouwen, wat ze later kunnen meebrengen naar toekomstige werkgevers. “We werken al langere tijd samen met Alfa-college”, zegt Graveland. “Studenten lopen bij ons stage en we zijn betrokken bij het DuurzaamheidsOntwikkelCentrum, DOC33, dat een plek heeft in het herontwikkelde gebouw aan de Voltastraat.”

Van bouwklus naar bouwklas

Zo werd een circulaire bouwklus een superinteressante bouwklas. “Per bouwfase bekeken we hoe we studenten bij het werk konden betrekken”, zegt Berends. “Ze maakten onder meer een circulair ontwerp van de groene kapsalon, hergebruikten armaturen van oude TL-verlichting en maakten een servicebalie van verwijderde traptreden.”

“Doordat er veel overlegd moest worden vanwege het iteratieve proces, ontstond vanzelf een verbondenheid en het gevoel: dit is ons gebouw.” – Klaas Berends, bouwbegeleider en opleidingsmanager Alfa-college

Mooi gebouw, mooi verhaal

Na een reis van 2,5 jaar staat in Hoogeveen een gerenoveerd, deels circulair gebouw waar alle betrokkenen trots op zijn. “Kenmerkend voor het project was de gretigheid in kennisoverdracht”, zegt Schulte. “De projectleider aan onze kant ademde circulair bouwen en dat enthousiasme vond je bij iedereen terug.” Berends voegt toe: “Doordat er veel overlegd moest worden vanwege het iteratieve proces, ontstond vanzelf een verbondenheid en het gevoel: dit is ons gebouw. En met de betrokkenheid van studenten hebben we niet alleen een mooi gebouw maar nog een mooier verhaal.” Ook Graveland kijkt met een heel goed gevoel terug. “Dankzij dit project heeft circulair bouwen een heel belangrijke plek gekregen in onze organisatie.”

Geleerde lessen voor andere organisaties die circulair willen bouwen en aanbesteden

• Wees helder tegenover elkaar wat je onder brede begrippen als circulariteit en duurzaamheid verstaat. Probeer die termen zo goed mogelijk te kwantificeren, bijvoorbeeld met het stappenplan van het Versnellingsnetwerk Circulair Inkopen (VCI).
• Timmer aanbestedingen niet te dicht met bestekken en tekeningen, maar daag opdrachtnemers uit om zelf met oplossingen te komen en daarin stappen extra te zetten.
• Neem de Total Cost of Ownership (TCO) mee in circulaire bouwopgaven, zoals de energieprestaties van gebouwen, het onderhoud en de reparabiliteit van installaties.
• Investeer in een goede kennismaking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Wat is een echt passend gebouw, waar hebben gebruikers behoefte aan, wat zijn de mogelijkheden? Leer elkaars taal spreken.
• Daag de opdrachtnemer met een Best Value-methodiek uit om met concrete circulariteits- en duurzaamheidsvoorstellen te komen, dit te verwerken in het ontwerp en het in de uitvoering verder met elkaar af te stemmen. Op die manier ontstaan concrete afspraken.

Werkbezoek Alfa-college

Op 2 oktober 2023 organiseert Alfa-college in samenwerking met Regio Zwolle Circulair en Beter Aanbesteden een werkbezoek voor opdrachtgevers en opdrachtnemers in de regio Zwolle en het Zuidelijk deel van Drenthe. Hierin komen het proces van aanbesteden en het resultaat uitgebreid aan bod.

Beter Aanbesteden

Met dit artikel brengt het programma Beter Aanbesteden de ervaringen en lessen van Alfa-college graag bij andere aanbestedende diensten en ondernemers onder de aandacht. Het is een inspirerend voorbeeld van hoe opdrachtgever en -nemer in een bouwopdracht intensief leren en samenwerken in hun eerste circulaire (ver)bouwproject.