Samenwerking in vertrouwen
Dwars door dorpskernen, bebouwing en een deel van de Nederlandse Waterlinie heen versterkt Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) de Lekdijk. Anders dan anders is dit project duurzaam aanbesteed met als doel te voldoen aan de grote ambitie om in 2030 volledig te werken met zero-emissie bouwmaterieel. Aannemer Van Oord was een van de partijen die dit aandurfde, hoewel het bedrijf geen harde beloften kon doen. Die verwachtte het waterschap ook niet: wat zij wilden, was een net zo grote portie ambitie. (Buyer Groups, februari 2022)
Zo ontstond een samenwerking op grond van vertrouwen en gezamenlijke inzet. Die ertoe heeft geleid dat, zoals het er nu uitziet, het doel van 2030 wordt gehaald. Contractmanager Waldo Molendijk van HDSR en innovatiemanager Eddy van Haastregt van Van Oord vertellen over de aanbesteding en het project. Molendijk maakt deel uit van de Buyer Group zero emissie bouwmaterieel en gebruikt zijn ervaringen om samen met andere inkopers te komen tot één marktvisie en inkoopstrategie.
Maar eerst over de Sterke Lekdijk. Hier moet 55 kilometer dijk versterkt worden, een project waarvoor een budget staat van zo’n 400 miljoen euro en waarbij ontzettend veel grond verzet moet worden.
'Het waterschap heeft de nadrukkelijke ambitie om in 2030 dit soort projecten honderd procent emissieloos te volbrengen', zegt Molendijk. Daarom was Sterke Lekdijk de uitgelezen kans om duurzaam te gaan aanbesteden. 'We zijn begonnen met een verkenning van de markt door te vragen: zou het kunnen? De helft zei direct: nee, onmogelijk. Een ander deel toonde zich welwillend, daarom zijn we hierover verder gaan praten.'
Positieve stimulans
Molendijk wilde de markt niet verleiden om beloften te doen die mogelijk niet zijn waar te maken. 'Het draait in een duurzame aanbesteding niet alleen om traditionele harde regels en afspraken. Dat worden onbedoeld vaak ‘perverse’ prikkels waarmee je een basis legt voor wantrouwen in de samenwerking. In plaats daarvan wilden we een positieve stimulans bieden om samen iets te bereiken. De opdrachtnemer moest niet alleen de expertise in huis hebben, maar ook de wil om zo’n innovatief, maar daardoor ongewis traject in te stappen.'
Van Oord voelde zich inderdaad geprikkeld en gestimuleerd, meteen vanaf het begin.
'HDSR heeft de nek uitgestoken met deze uitvraag. De huidige markt is sterk gericht op de laagste prijs', zegt Van Haastregt. 'Wij hoefden voorafgaand aan de gunning niet eens een prijs op te geven. Als opdrachtgever heeft het waterschap dus best veel controle losgelaten.' Dat moest ook wel, want het project was afhankelijk van allerlei nog onbekende omstandigheden. 'We wisten totaal nog niet wat er zou gebeuren', erkent Van Haastregt. 'Emissieloos bouwen moet kunnen, dachten we op het moment dat deze uitvraag kwam, maar echt wéten deden we het niet.'
Molendijk beaamt dit volmondig. 'Een van de grootste fouten in traditionele aanbestedingen is om dicht te willen timmeren wat je niet kunt weten.' Het belangrijkste waarop hij en het gehele waterschap konden afgaan bij de aanbesteding, was vertrouwen in de innovatieve samenwerking met de aannemers waar ze uiteindelijk voor kozen.
Kunststof
De dag na gunning zijn HDSR en de innovatiepartners, waaronder Van Oord, samen begonnen met de verkenning. Pas na twee maanden waren er kritieke prestatie-indicatoren (KPI’s) vastgesteld. Het waren ‘bijzondere wittebroodsweken’, volgens de samenwerkingspartners. 'Je moet gaan uitzoeken: hoe werkt dat, emissieloos bouwen?' zegt Van Haastregt. 'Dat lukt niet van de ene op de andere dag.'
Uiteindelijk ligt er nu een plan waarin het project in 2022 van start gaat met 40 procent zero-emissie bouwmaterieel, oplopend naar 100 procent in 2030. Molendijk: 'We kunnen elke keer de lat een stukje hoger leggen. Bepaalde dingen kunnen we nu nog accepteren, maar willen we over een paar jaar niet meer op de bouwplaats zien.' Daarnaast moet de scope van ‘zero-emissie’ nog bepaald worden. Wat telt wel en wat niet mee? Op de transportsector hebben deze partijen bijvoorbeeld weinig invloed. Voor dit moment focust Van Oord zich vooral op de zero-emissie bouwplaats.
'We hebben uitgebreid gezocht naar de juiste knoppen om aan te draaien om voor elkaar te krijgen dat we in 2030 emissieloos zijn', zegt Van Haastregt. 'Het is een ontdekkingsreis om te sturen op al deze componenten.' Een voorbeeld hiervan is het gebruik van een damwand gemaakt van (gerecycled) kunststof in plaats van staal, waardoor een kleinere stelling nodig is en dus een kleinere hijskraan. Van Haastregt: 'Misschien kan dat kleinere kraantje dan ook wel emissieloos draaien.'
Aan de andere kant is er groot materieel dat zonder meer nodig is, zoals graafmachines. De innovatiepartners kunnen door de langdurige samenwerking met HDSR investeren in graafmachines op waterstof en daar vele jaren plezier van hebben. Het feit dat het waterschap deze keuze heeft gemaakt, heeft zo invloed op de toekomst van de bouw in heel Nederland.
Geen vast recept
En dat is ook precies de bedoeling. Molendijk maakt deel uit van de Buyer Group zero emissie bouwmaterieel. Andere leden van die groep zijn onder meer gemeenten, die veelal kleinere projecten hebben op één locatie. Ook partijen zoals ProRail, Rijkswaterstaat (wegenbouw), provincies en andere waterschappen hebben duurzame aanbestedingsambities. 'Je moet elke keer kijken wat er past bij je project, aldus Molendijk. 'Wij hebben gekozen voor de hoogste ambitie en voor verregaand partnerschap, maar er is geen vast recept.'
Wel kan hij een paar algemene punten noemen. 'Ten eerste: werk de financiële prikkel eruit. Als je iets wilt veranderen, is dit niet de tijd om te zoeken naar de goedkoopste oplossing. Ten tweede: geef de markt perspectief. Maak duidelijk dat dit de toekomst is, dat je bereid bent hierin te investeren. Dat maakt het voor marktpartijen interessant om zelf ook investeringen te doen. Zero-emissie is nu nog de uitzondering, maar het is de toekomst.'
Omdat het materieel momenteel nog schaars is, waarschuwt Molendijk voor overvragen. Van Haastregt kan zich hierin vinden. 'We hebben in de bouwsector nu hooguit vijf zware, emissieloze graafmachines draaien. Dat is haast niets, en zeker niet genoeg om snel volledig emissieloos te gaan. Tegelijkertijd hebben we als markt de behoefte om deel uit te maken van deze verandering. Als de vraag in een stroomversnelling komt, biedt dat ruimte om het materieelpark emissieloos te maken, maar dat kost wel tijd.' Een gezamenlijke inkoopstrategie van de Buyer Group draagt hieraan bij, dus Molendijk roept andere inkoopmanagers van harte op om duurzaam aan te besteden. 'Als we deze keuze niet hadden gemaakt, zouden we nooit het perspectief hebben op zero-emissie in 2030. Dat er een concreet plan ligt waarin alle seinen op groen staan, is een fantastisch resultaat, zelfs al weten we dat er heus nog onverwachte omstandigheden zullen zijn. Door te blijven samenwerken, kunnen we daarin meebewegen. Ik heb er alle vertrouwen in.'
Innovatiepartnerschap
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden werkt bij Sterke Lekdijk met 3 innovatiepartners: Van Oord, Mourik en Lekensemble. Zij nemen ieder een deelproject op zich: Salmsteke, Wijk bij Duurstede - Amerongen of Culemborg - Beatrixsluis. Ze bundelen ervaringen, zodat het mogelijk wordt om projectoverstijgend te leren. Standaardisering van de werkwijze in deelprojecten maakt het mogelijk om opgedane kennis vast te leggen en dezelfde taal te spreken via werkprocessen. Dit is belangrijk voor de innovatiepartners om toegang te krijgen tot de laatste 3 deelprojecten. Immers, als de teams (HDSR + innovatiepartner) goed werk leveren, krijgen ze een tweede deelproject, zonder nieuwe aanbesteding. In totaal worden er dus zes deelprojecten gerealiseerd. Niet alleen het innovatiepartnerschap is uniek, maar ook de programmatische aanpak, dus het leren over projecten heen en voortbouwend op elkaar.
De Buyer Groups zijn een initiatief vanuit het Rijk, IPO, VNG en UVW en liggen in het verlengde van de Green Deal Circulair Inkopen en de leernetwerken van 2018 en 2019.