Open standaarden

Open standaarden zijn specificaties van een bepaald type product of dienst, zodat deze door veel partijen te hanteren is. Een voorbeeld van een open standaard is het gebruik van HTML: de standaard opmaaktaal voor webpagina’s, waar geen beperkingen aan zitten vanwege intellectuele eigendomsrechten.

Praktische voordelen

Open standaarden vergemakkelijken het koppelen van andere producten of diensten. Daarnaast is het eenvoudiger om het beheer van een ICT-product of -dienst onder te brengen bij een andere leverancier, als dat nodig is.

Het gebruik van open standaarden beperkt het risico op een zogenoemde vendor lock-in. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als een leverancier werkt met specifieke koppelingen die niet aansluiten op ICT-systemen van andere leveranciers. Leveranciersafhankelijkheid is daarvan het gevolg. Een vendor lock-in is in de praktijk lastig: bij verandering van leverancier zijn de migratiekosten (omschakelkosten) doorgaans onevenredig hoog.

Open standaarden en open source

Open standaarden worden vaak in één adem genoemd met 'open source' software. Er is een verschil:

• Open source heeft te maken met de gebruikersrechten van een software. Open source is geen vereiste voor het gebruik van open standaarden; in moderne 'closed source' software worden namelijk óók open standaarden verwerkt. Daarmee is moderne closed source software gewoon inpasbaar in het ecosysteem dat we inmiddels kennen als de digitale overheid.
• Open standaarden ondersteunen gegevensuitwisseling tussen systemen. Daarbij mogen er geen hindernissen zijn op het terrein van intellectueel eigendom.  

Toepassen van open standaarden bij inkoop

Door het kabinet is het Forum Standaardisatie ingesteld. Zij beheren de ‘pas toe of leg uit’-lijst met open standaarden. Dit zijn technische specificaties. Gebruik van deze standaarden is verplicht voor gemeenten, provincies, rijk, waterschappen en alle uitvoeringsorganisaties. Ook is er een lijst met gangbare standaarden, ter aanbeveling.

• Het Forum Standaardisatie heeft voor verschillende betrokkene bij ICT-inkoop (zoals ICT architect, jurist, inkoper) informatie opgesomd voor het gebruik van Open Standaarden.
• Er is een Beslisboom om snel te kunnen bepalen welke standaarden van toepassing zijn voor uw project.
• Er is een handreiking over het toepassen van open standaarden bij inkooptrajecten, met onder andere voorbeeldteksten. 
• Voor inkoopeisen voor privacy- en informatiebeveiliging bestaat de ICO Wizard. Hiermee kunnen organisaties dat de juiste veiligheidsnormen in beeld krijgen, om op te nemen in het programma van eisen van een aanbesteding. De ICO Wizard vult de Beslisboom nader aan en gaat dieper in op de normen.
• Voor Gemeentelijke Inkoop bij IT (GIBIT) biedt de VNG een overeenkomstengenerator. Dit helpt gemeenten een keuze te maken welke standaarden van toepassing zijn en is gekoppeld aan de lijst van het Forum Standaardisatie.

De 'pas toe of leg uit'-verplichting

Voor de meeste overheidsorganisaties zijn bij aanschaf van ICT-producten of -diensten de standaarden op de ‘pas toe of leg uit’- lijst verplicht. Soms zijn standaarden aanbevolen. Die zijn niet verplicht, maar kunnen uw systeem wel naar een hoger niveau brengen. Bij de aanschaf en ontwikkeling van ICT-oplossingen moet u in beginsel gebruik maken van de verplichte open standaarden. Afwijking moet worden gemotiveerd ('pas toe of leg uit'). Een besluit daartoe moet nauwkeurig worden gedocumenteerd en opgenomen in de bedrijfsvoeringsparagraaf van het jaarverslag, inclusief waarom de open standaard niet is toegepast. Zie de paragraaf 3.24 Bedrijfsvoeringsparagraaf, punt 3 onder 'Toelichting paragraaf 2 - Rijksbrede bedrijfsvoeringsonderwerpen' van de Rijksbegrotingsvoorschriften.

Monitoring van het gebruik van open standaarden

Jaarlijks wordt door Forum Standaardisatie het gebruik van open standaarden bij de (semi-)overheid gemonitord. De Monitor open standaarden legt per standaard uit wat het gebruik is bij feitelijke ICT aanbestedingen. De rapportages worden vanaf 2011 jaarlijks aan de Tweede Kamer aangeboden.

European Catalogue

Europa ontwikkelt momenteel een prototype voor een Europese catalogus met standaarden. Doel van deze European Catalogue is informeren op Europees niveau om zo aanbestedende diensten te helpen bij het gebruik van standaarden bij hun ICT inkopen.