Terugblik: CoP Digitale Innovaties - Digitale stad en AI als systeemtechnologie

Community of Practice Digitale Innovaties

Digitale innovatie biedt in potentie waarde voor publieke organisaties. Het zijn innovaties waarbij digitale technologie een aanzienlijk aandeel heeft, een drijvende kracht is. Dat levert ook veel nieuwe inkoopvraagstukken op. De Community of Practice (CoP) is bedoeld voor innovatiemanagers, programmamanagers, met als centrale vraag: hoe regel je die inkoop? PIANOo organiseert de CoP in opdracht van het ministerie van BZK. De CoP komt bijeen in online en fysieke sessies en aansluiten kan nog steeds.

Prof. Haroon Sheikh over WRR-rapport ‘AI als systeemtechnologie’

De Wetenschappelijke Raad voor de Regering (WRR) publiceerde eind 2021 op verzoek van 7 ministeries die tegen vraagstukken rondom kunstmatige intelligentie (AI) aanlopen. Startpunt van het rapport is dat AI een systeemtechnologie is die de samenleving op systematische wijze transformeert. AI is computertechnologie die zelflerend kan zijn en in zekere mate zelf beslissingen kan nemen. Dit brengt nieuwe dynamieken en vragen met zich mee, en het kan in combinatie met andere technologieën tot weer nieuwe innovaties leiden (vergelijk het met stoommachine, elektriciteit, verbrandingsmotor).

Wat zijn de lessen vanuit historische studies naar dergelijke systeemtechnologieën? Daaruit blijken vijf grote opgaven die spelen om een systeemtechnologie maatschappelijk in te kunnen bedden. De WRR heeft bij elk thema enkele aanbevelingen. Wij belichten hier de 3 thema’s die tijdens de sessie van de Community of Practice de revue passeerden: 

• Demystificatie: AI is een moeilijk te vatten technologie, waardoor er een wildgroei aan beelden bestaat: positief en negatief. Beide uitersten zijn problematisch. Het rapport onderscheidt 8 hardnekkige mythes, waaronder dat AI altijd rationeel is, dat het een blackbox is, dat het de mens overneemt, of zich zelfs tegen ons keert.
  Aanbeveling: Maak leren over AI bij de overheid zelf tot expliciet doel. AI vraagt theoretische en praktische kennis.
  Aanbeveling: Werk aan AI-wijsheid in de samenleving, en als eerste: start met een AI-register.
• Contextualisering. Hoe gaat het werken? Voor de auto waren tevens nodig: wegen, benzinestations, reparatiewerkplaatsen. Er moet een technisch en sociaal ecosysteem om zo’n technologie heen komen. Goede datasets, chips, netwerken, maar ook vaardigheden om met de technologie om te gaan. 
  Aanbeveling voor de Rijksoverheid: stimuleer nationaal belang voor domeinen waarop ons land AI wil ontwikkelen en inzetten, zoals in Duitsland en Frankrijk. Gebruik daartoe de overheids-marktmacht via o.a. strategisch inkoopbeleid. Creëer markten.
  Aanbeveling. Versterk de vaardigheden van mensen in de praktijk: opleiding, certificering (vergelijk: rijbewijs).
• Betrokkenheid. Hierbij gaat het om de rol van het maatschappelijk middenveld. Deze rol kan uiteenlopen van verzet, naar neutraal, naar zelf gebruiken voor de eigen doeleinden. Op het vlak van dat laatste valt nog het meeste te leren.
  Aanbeveling. Ondersteun de burgers/maatschappij in kennis over en omgaan met AI.
  Aanbeveling. Organiseer goede feedback. Er zijn kloven tussen programmeur-gebruiker-burger (denk aan programmeur, politie-agent, inwoner). Op beide grensvlakken zijn te weinig feedbackloops.

In oktober 2022 verscheen een kabinetsreactie op het rapport, daarna volgt behandeling in de Tweede Kamer.

Waarom is AI nou zo wezenlijk anders dan andere technologiën?

In technische zin: AI brengt naast automatisering ook autonomie (patronen opsporen, zelf beslissingen nemen). Dit verandert bijvoorbeeld de manier van werken in grote bedrijven radicaal. Zoals de auto het dagelijks leven van veel mensen in de vorige eeuw radicaal heeft veranderd.

Iets dat daarbij lastig te bevatten kan zijn is waar AI technologie allemaal in gaat zitten. Met andere woorden: zie het als elektriciteit die ook in allerlei apparaten zit. Dit kan leiden tot ondoorzichtigheid. Alle WRR-aanbevelingen zijn bedoeld om juist daar grip op te krijgen als overheid. Geen van de aanbevelingen van de WRR aan de ministeries is technisch van aard.

Wat kunnen inkopers doen?

Sheikh stipte daarnaast aan wat volgens hem inkopers zouden moeten doen. Hij hoopt dat het WRR rapport aanknopingspunten biedt, zoals het richting geven aan de markt. Daarnaast oppert hij meer coördinatie ten aanzien van de voorwaarden die we als overheid stellen. Wat zijn (gezamenlijke) minimumeisen?

PIANOo ondersteunt inkopende organisaties bijvoorbeeld door gezamenlijk te werken aan ambitieuze eisen voor inkoop van AI-beeldherkenning, aan de hand van de Buyer Group. De opbrengst publiceren we op de website van PIANOo.

Gemeente Rotterdam over ‘Open urban platform’

Gemeente Rotterdam werkt met het programma Digitale Stad aan de ontwikkeling van een digitaal Open Urban Platform met een driedimensionale digitale kopie van de stad. Roland van der Heijden, programmanager Digitale Stad, vertelt over de drijfveren achter het digitale innovatieproject. “De stad is een sociale werkelijkheid, in een fysieke context. De dynamiek tussen sociaal en fysiek is een traditionele manier om naar de stad te kijken. De digitale invalshoek ziet de gemeente Rotterdam in deze visie als een manier om oplossingen te genereren, en er zijn al een aantal nieuwe toepassingen.”

Startpunt voor het platform is een slim 3d model van de stad, zo legt Van der Heijden uit. Wanneer je dit combineert met (near) real time-data uit die stad heb je een digital twin van de stad. Een gemeenschappelijk en deelbaar beeld van de stad. Bij bewaring van die beelden, kun je patronen in de tijd gaan ontdekken. Het wordt dan de basis voor allerlei nieuwe slimme toepassingen, niet in silo’s, maar in een ecosysteem waarin kan worden samengewerkt. Denk aan: een watermodel en een verkeersmodel werken samen tot een ontruimingsmodel bij dijkdoorbraak. Zo doorbreek je het sectorale denken en handelen.

Toepassingen 3d model stad

3 huidige toepassingen waaraan gemeente Rotterdam werkt:  

• Safe Rotterdam 3d, in samenwerking met de Veiligheidsregio. In de 5-8 minuten aanrijtijd maakt de brandweer een aanvalsplan. Ze heeft nu wel een 2d-informatiepositie, maar geen 3d. En die extra dimensie kan in Rotterdam, met alle hoogbouw, van grote toegevoegde waarde zijn.  
• Pilot vergunningen Digitale Stad, samen met onder meer bouwers, gemeentelijke afdelingen, kennisinstellingen. Een bouwende partij levert een 3d model, dat wordt geladen in het totaalmodel van de stad. Daarna volgt een toets.
• Co-creatie in de digitale stad. Participatiebevordering om bewoners te betrekken bij herinrichtingsprojecten. Het creëren en beoordelen van alternatieve plannen.  

Bewust geen innovatiepartnerschap

De technologie bestaat, maar hoe ga je om met de governance, was de crux van de aanbesteding. De vraag is: de digitale stad en infrastructuur, wie is daar van? Van wie zijn de digitale straten? Van allemaal verschillende marktpartijen? Van één dominante marktspeler? Van der Heijden: “In Rotterdam vinden we dat we als gemeente daar zelf een speler in moeten zijn. Om daar grip op te krijgen ontwikkelen we een open urban platform. Het is de spil van een digitale infrastructuur, ontwikkeld via de route van een digital twin-concept.”

“De aanbestedingsprocedure innovatiepartnerschap lieten we liggen, omdat de technologie er wel al is”, vertelt Eric Sanders, als senior inkoopadviseur IT betrokken bij de aanbesteding van het urban digital platform. “In de technologie zit niet zoveel nieuws. Het ging meer om de regels, de governance, het besturen en beheren van digitale omgeving, hoe regel je de toegang en aanlevering van data. Daarom zochten we intensieve dialoog met partijen, aan de hand van een concurrentiegerichte dialoog.”

Tijdens de sessie van de Community of Practice ging gemeente Rotterdam dieper in op de praktijk en verloop van de dialoog. Daarbij kregen zij ook reflectie van de deelnemers van de CoP. Regelmatig komen in de CoP interessante casussen op de agenda. Wil je ook inspiratie halen uit innovatieve projecten? Of wil je eens een blik van anderen op een project dat je opzet? Neem deel aan de CoP Digitale Innovatie.