Rijkswaterstaat: Open source datatool voor natuurbeheer

Praktijkvoorbeeld innovatie

Rijkswaterstaat liet door HKV de innovatieve datatool MIJ Brein ontwikkelen, die visueel inzicht geeft in factoren die belangrijk zijn voor het beheer van het Markermeer en IJmeer, zoals biodiversiteit en waterkwaliteit. Doordat het open source ontwikkeld is in de DigiShape-community, wordt de innovatie uiteindelijk beter schaalbaar én toepasbaar voor natuurbeheer.

Geleerde lessen en tips

• Zet vanaf het begin de eindgebruiker centraal, zodat de toepassing daadwerkelijk gebruikt wordt.
• Betrek tussentijds de gebruikers bij het stap-voor-stap ontwikkelen, met feedback momenten. Dan kun je u in het innovatieproces bijsturen.
• Het project is als prijsvraag in de markt gezet om meer ruimte te bieden voor creatieve ideeën. De procedure is opgesplitst in twee fases. Hierdoor kon Rijkswaterstaat 3 ondernemers een bedrag vergoeden voor het uitwerken tot prototype en het pitchen voor de jury.
• Zorg dat anderen ook met de toepassing aan de slag kunnen. De koppeling van de data en de verwerking van de data moest open source zijn.

Goed beheer van grond- en watergebieden vraagt om voldoende en correcte informatie. Neem het IJ- en Markermeer. Daarbij moeten beheerders met veel factoren rekening houden, zoals waterkwaliteit, trekvogels, beroepsvisserij en recreatie. ‘Over al deze factoren heb je informatie nodig’, zegt Marcel Kotte, Adviseur bij Water, Verkeer en Leefomgeving bij Rijkswaterstaat. ‘Maar meer informatie is niet per se beter. Je wilt vooral weten of je beleid klopt of dat het tijd is voor verandering. Je informatie moet je helpen op slimme wijze antwoord te krijgen op beheers- en beleidsvragen. Ook op de unknown unknowns: vragen waarvan je niet wist dat je ze had, maar waarop je wél graag antwoord wilt.’

Potentie benutten

Uit grote aantallen data de juiste hoeveelheid overzichtelijke informatie halen. Daarvoor bundelde Rijkswaterstaat de krachten met de winnaar van de prijsvraag kennisondernemer HKV. Samen ontwikkelden ze MIJ Brein: een digitale innovatie, specifiek gericht op het beheer van het Markermeer en IJmeer. ‘MIJ Brein geeft inzicht in alle factoren die belangrijk zijn voor beheer, zoals biodiversiteit en waterkwaliteit’, vertelt John van der Haar, Strategisch Adviseur Inkoop bij Rijkswaterstaat. ‘Door data visueel handig weer te geven, maken we complexe relaties inzichtelijk. Zo leidt de groei van riet tot meer voedsel én betere schuilplaatsen voor vogels en vissen. Tegelijkertijd is te veel riet weer slecht voor recreatie.’

De tool kwam tot stand via DigiShape, een open innovatieplatform waarop de gouden driehoek samenwerkt: overheid, kennisinstituten en ondernemers. ‘Doel van deze samenwerking is de potentie van digitalisering voor de watersector te benutten’, zegt Van der Haar. ‘Precies wat wij doen.’

Ruimte voor een creatief voorstel uit de markt

‘We hebben dit project als een prijsvraag in de markt gezet’, vertelt Ansche van Bragt, Adviseur Inkoop bij Rijkswaterstaat. ‘Met Marcel had ik een startgesprek om te bepalen wat hij zocht, onder welke voorwaarden en hoe we zoveel mogelijk ondernemers konden bereiken. Aan de hand daarvan schreven we samen met John een inkoopplan.’

Van der Haar legt uit waarom de prijsvraag goed past bij de inkoop van nieuwe kennis: ‘Je zegt eigenlijk tegen de markt: “Dit is onze probleemstelling, komen jullie maar met een fantastisch idee.”’ De prijsvraag bestond uit twee fases. Allereerst leverde het acht inschrijvingen op. Daaruit selecteerde Rijkswaterstaat er drie: degenen met het meest veelbelovende plan.

Van Bragt: ‘We vroegen hen om het te ontwikkelen tot proof of concept en te pitchen aan een jury om zo de haalbaarheid van hun plan te testen. Daar kregen zij vijfduizend euro voor. Deze drie wisten dus van tevoren dat ze een vergoeding hiervoor ontvingen. Vervolgens ontving de uiteindelijke winnaar, HKV, zeventigduizend euro om de tool te maken.’ Dat bedrag was vooraf bij de markt bekend; ongebruikelijk beleid van Rijkswaterstaat, maar wel verstandig, aldus Marcel Kotte ‘Dan krijg je geen ideeën ingediend die miljoenen kosten.’

Innovatie bevorderen

Een belangrijk aspect van dit project waren de tussentijdse voortgangsgesprekken. ‘We hebben gedurende het proces drie keer met HKV “bijgepraat”, om elkaar beter te leren kennen en om het traject bij te kunnen sturen’, aldus Kotte. ‘Daarbij betrokken we ook de uiteindelijke gebruiker van de tool: de beheerder van het IJ- en Markermeer. Het klinkt misschien raar, maar vaak worden dit soort toepassingen uiteindelijk niet gebruikt, of niet goed. Ergens tussen de proof of concept en het uiteindelijke werkproces gaat het dan mis. Daarom kreeg de eindgebruiker bij dit project een centrale rol. HKV vroeg bijvoorbeeld: “We denken dat deze informatie nuttig is om te laten zien. Maar heb je die ook echt nodig?”’

Schaalbaarheid stimuleren door open source

‘Het project brachten wij in als DigiShape-partner’, vertelt Van der Haar. ‘Dat betekent dat HKV de door hen ontwikkelde toepassing moest delen met de DigiShape-community, zodat andere leden er hun voordeel mee kunnen doen. Door die openheid wordt kennisdeling, kruisbestuiving en innovatie bevorderd.’

Het past ook bij DigiShape om ontwikkelde innovaties zoveel mogelijk open source te maken. Dat gebeurde bij MIJ Brein. Kotte: ‘Zo kunnen andere DigiShape-partijen de tool eveneens gebruiken. Én aanpassen, want elk natuurgebied is natuurlijk anders.’ De schaalbaarheid van de toepassing vindt hij belangrijk. ‘En dan bedoel ik niet alleen dat de tool voor meer en meer gebieden toegepast wordt. Ik bedoel ook dat steeds meer partijen MIJ Brein gebruiken, bijvoorbeeld ook onderzoeksinstituten. Zo hoeven organisaties het wiel niet steeds opnieuw uit te vinden en wordt de monitoring van het Nederlandse milieu steeds meer een integraal geheel.’

Voorwaarden stellen

‘Het was belangrijk om inschrijvende ondernemers te laten weten wat de open source-voorwaarde inhield’, zegt Kotte. ‘Namelijk dat het makkelijk moet zijn data over te hevelen van systeem A naar systeem B. Dus zonder dat je de gegevens daarbij eerst door een “data-wasstraat” hoeft te halen, moet omvormen, of ze passend hoeft te maken. Dat scheelt een boel tijd, die beter te gebruiken is om data te verwerken tot inzichtelijke informatie. Alles uniform en aan elkaar te koppelen; die standaardisatie is fantastisch!’

Rijkswaterstaat stelde nog een andere voorwaarde: de tool moest relatief makkelijk in gebruik zijn; zowel een data-analist als een beleidsmaker moest ermee overweg kunnen. ‘Dat is gelukt’, zegt Kotte. Rijkswaterstaat gaat MIJ Brein nu in elk geval de komende twee jaar gebruiken. En daarna? Kotte: ‘Ik heb al bij HKV door laten schemeren dat ik hoop dat het bedrijf de tool daarna naar een volgend niveau brengt – met behulp van DigiShape. En dat het daar andere DigiShape-partijen bij betrekt. Op die manier zullen mijn collega’s in andere projecten steeds vaker met behulp van MIJ Brein beleidsvragen beantwoorden. En hopelijk leidt dat weer tot nieuwe, innovatieve manieren van datavisualisatie en -analyse.’

DigiShape is een open innovatieplatform van bedrijven, kennisinstellingen en overheden die samen de potentie van digitalisering voor de watersector willen benutten. De community werkt samen aan use cases, waarin ze experimenteren met data en geavanceerde technieken. Zo komen ze sneller tot innovaties in vraagstukken die leven in de watersector.