Praktijkvoorbeeld: Netbeheerders wegen uitstoot mee bij aanbesteding

In 2022 schreven de 3 grootste netbeheerders van Nederland gezamenlijk een aanbesteding uit voor kunststofleidingsystemen ten behoeve van het gasnet. “De reden voor een gezamenlijke aanbesteding is dat we standaardisatie van de leidingen beogen”, zegt Daan Versteeg, inkoper bij Alliander, het moederbedrijf van Liander. “Bovendien is een gecombineerde opdracht extra aantrekkelijk voor de markt.”

Grondstof-paspoort als eis

De netbeheerders trekken ook in hun duurzaamheidsbeleid gezamenlijk op. “Met inkoop kun je daarop sturen door bijvoorbeeld eisen te stellen rond materiaalgebruik en CO2-uitstoot”, zegt Manon Schenkels, adviseur Integraal Energiesysteem en Brede Welvaart bij dochteronderneming Qirion Energy Consulting. “Netbeheerders werken al jaren met het Grondstof-paspoort, dat leveranciers moeten invullen. In 2020 hebben we als sector besloten de CO2-uitstoot bij inkoop- en investeringsbeslissingen mee te wegen.”

Footprint-tool voor netbeheerders

Voor het beprijzen van de CO2-uitstoot lieten de netbeheerders door onderzoeks- en adviesbureau CE Delft de ‘Footprint tool’ ontwikkelen, specifiek toegesneden op de componenten die netbeheerders inkopen, zoals buizen, kabels- en schakelinstallaties. “Binnen de sector hebben we besloten om de tool in 2022 voor het eerst in te zetten om er ervaring mee op te doen”, zegt Schenkels. “Voor de aanbesteding waren de inschrijvers verplicht de tool in te vullen. Het ging om de materialen die ze gaan gebruiken, de mate waarin die na de levensduur down- en recyclebaar zijn en de uitstoot bij transport.”

Handleiding voor tool

Versteeg merkte dat de markt welwillend reageerde op de inzet van de tool. “Het thema van CO2-reductie komt natuurlijk niet uit de lucht vallen en ook de beprijzing leidde voor de inschrijvers niet tot vragen. Ook omdat we CO2-uitstoot financieel nog niet zwaar lieten meewegen. Wat wel aandacht verdiende, was het gebruik van de tool. We hebben een handleiding meegestuurd om de tool zo secuur mogelijk in te laten vullen.”

Audits op locatie

Ondanks de schriftelijke instructie hadden sommige inschrijvers behoefte aan meer informatie. “We hebben die tijdens de 2 nota’s van inlichtingen kunnen geven”, zegt Versteeg. “Verder hebben we audits uitgevoerd zowel op papier als op locatie. Hoe voeren de inschrijvers hun plannen voor down- en recycling uit? Wordt aan een van de partijen gegund, dan is het aan de contractmanagers van de netbeheerders om erop toe te zien dat de beloofde producten daadwerkelijk volgens afspraak worden afgeleverd.”

Weinig onderscheid

Voor de netbeheerders was de inzet van de tool bedoeld als leertraject. “Wat opviel was dat de uitkomsten van de verschillende inschrijvers heel dicht bij elkaar lagen”, zegt Schenkels. “Dit heeft met het onderwerp van de aanbesteding te maken. De veiligheidseisen van het gasnet zijn daarbij namelijk leidend. Zo mag je voor buizen geen gerecycled materiaal gebruiken. Dat maakt dat je weinig onderscheid krijgt, ook omdat CO2-uitstoot nu nog niet zo zwaar meeweegt in de prijs.” In 2022 was de uitstoot beprijsd met € 100 per ton CO2. Deze prijs gaat de komende jaren geleidelijk stijgen. Versteeg beaamt dit. “Bij de aanbesteding van bijvoorbeeld een transformator kunnen verschillen veel groter worden, omdat hierin veel verschillende soorten materialen worden toegepast.”

Live presentatie

Versteeg stipt nog een leerpunt aan. “Het was goed geweest als we bij aanvang van de aanbesteding een presentatie hadden gegeven over de werking van de tool. Ook om meer in dialoog te treden met leveranciers en met hen van gedachten te wisselen over CO2-reductie.” Schenkels vindt dat een goed idee: “Het draagt bij aan de verdere bewustwording in de markt.”

Tips van Daan Versteeg (Alliander) en Manon Schenkels (Qirion Energy Consulting):

• Zet CO2-beprijzing in bij aanbestedingen waarin CO2-beprijzing ook echt het verschil kan uitmaken.
• Zorg voor een goede instructie bij het invullen van een instrument voor CO2-beprijzing.
• Geef de instructie bij voorkeur tijdens een kick-off, zodat je in dialoog kunt treden met geïnteresseerde leveranciers en aan bewustwording kunt werken.
• Ga goed na hoe zwaar je CO2-reductie financieel waardeert. Laat je de prijs per aanbesteding zwaarder wegen? Op basis van welke modellen bereken je de milieubelasting?

Meer weten over CO2-beprijzing?
De Unie van Waterschappen heeft een handreiking opgesteld over het werken met interne CO2-beprijzing.

De PIANOo-vakgroep Inkoopmanagement Publieke Sector liet dit praktijkvoorbeeld uitwerken om de ervaringen van de 3 netbeheerders met CO2-beprijzing ook met andere publieke inkopers te delen.