Lekdijk op Delta-niveau dankzij innovatiepartnerschap

Sinds 2021 werken 3 aannemers in de Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW) voor HDSR, om het in 6 deelprojecten gesplitste programma Sterke Lekdijk in de periode tot en met 2029 uit te voeren. Zij hebben in de planuitwerkingsfase diepgaand meegepraat over een duurzaam ontwerp. Ook gingen we in gesprek over de uitvoering met behoud van de landschappelijke kwaliteit van de Lekdijk, met behulp van innovaties die op dat moment veelal nog in ontwikkeling waren. De aannemers voeren ieder (gefaseerd) 2 deelprojecten uit. Het innovatiepartnerschap heeft er toe geleid dat Sterke Lekdijk als eerste grote GWW-programma voor ongeveer 40 procent uitgevoerd wordt met emissieloos materieel. Ook is het bijzonder dat de opgedane (innovatie)kennis op landelijk niveau door HDSR wordt gedeeld. Contractmanager Waldo Molendijk en strategisch inkoopadviseur Karin Koster van HDSR vertellen waarom voor deze aanbestedingsvorm is gekozen én delen hun ervaringen tot nu toe. 

Traditionele oplossingen niet haalbaar en wenselijk

De Lekdijk tussen Schoonhoven en Amerongen beschermt de economische betekenis én de levens van de inwoners van het achtergelegen land. Molendijk is medeverantwoordelijk voor de vormgeving van het programma Sterke Lekdijk.  Vanaf de start was duidelijk dat het op traditionele wijze versterken van de grond van de dijk op veel plekken niet haalbaar en niet wenselijk was. Molendijk: “Dat zou bijvoorbeeld betekenen dat je huizen langs de dijk moet slopen. Het is ook een dijk met een hoge ruimtelijk kwaliteit: een mooi landschap met een rijke cultuurhistorie en veel nevengebruik, bijvoorbeeld in de vorm van recreatie. Dat wil je daar waar mogelijk in stand houden. Er wordt volop geïnnoveerd op het gebied van dijkversterking. Maar hoe kun je deze innovaties doorontwikkelen tot een geaccepteerde, full scale toepassing dat de dijk tevens op het juiste veiligheidsniveau brengt?  Vanuit deze gedachte en op basis van de ambities van het algemeen bestuur van HDSR is gekozen voor een aanbesteding in de vorm van het innovatiepartnerschap.”

Promovering naar de Champions League

Het primaire doel van de opgave was uiteraard het voldoen aan de veiligheidsvereisten. Daarnaast was het belangrijk om de opdracht uit te voeren binnen budget, met respect voor de ruimtelijke kwaliteit, zo duurzaam mogelijk én tot tevredenheid van de in- en externe stakeholders. “Innovatie was geen doel op zich, maar een strategisch noodzakelijk middel om onze doelen te bereiken,” aldus Molendijk. Ook als het gaat om de omvang van het uit te voeren programma stond HDSR voor een uitdaging. De kosten werden geraamd op circa 500 miljoen euro. Dit terwijl het hoogheemraadschap gewoonlijk projecten in de markt zet van maximaal 2 tot 5 miljoen euro. In 2018 werd Koster dan ook ingeschakeld om de huidige inkoopfunctie te versterken. Om de risico’s beheersbaar te houden, werd het programma opgedeeld in 6 min of meer gelijkwaardige deelprojecten. Deze projecten worden gefaseerd uitgevoerd. Iedere partij kreeg in eerste instantie 1 deelproject toegewezen. Hun prestaties worden gemeten op basis van de innovatiedoelstellingen, waar HDSR prestatie indicatoren aan heeft gekoppeld. Brengen ze het eerste project tot een goed einde, dan kunnen ze ‘automatisch’ met het tweede deelproject beginnen. Koster motiveert deze keuze: “Met een programma van deze omvang en waarde promoveer je in 1 klap naar de Champions League, maar we wilden het wél behapbaar houden.”

Marktpartijen verleid

Molendijk: “HDSR wilde de stap naar grootschalige implementatie van innovaties écht maken, zodat we niet alleen de Lekdijk, maar ook het landelijke hoogwaterbeschermingsprogramma verder kunnen helpen.” HDSR heeft geïnteresseerde marktpartijen tijdens een marktconsultatie nadrukkelijk laten meepraten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de visie rondom innovatie en de verdeling van de deelprojecten. Vooral het idee van langdurige betrokkenheid gedurende het hele programma sprak marktpartijen aan. Hierdoor is het mogelijk om écht te investeren in veelbelovende innovaties, binnen een redelijke terugverdientijd. Molendijk: “Veel technische innovaties op dit gebied komen namelijk niet verder dan de pilotfase. Als het aankomt op grootschalige toepassing van innovaties, heerst er dan ook vaak koudwatervrees onder marktpartijen.” De publieke waarde van de Lekdijk heeft HDSR daar waar mogelijk kunnen behouden door bijvoorbeeld  kunststof filterschermen toe te passen in plaats van stalen damwanden. Deze filterschermen kunnen met veel minder omgevingshinder worden aangebracht én het maakt de dijkversterking minder gevoelig voor toekomstige verhogingen van de rivierwaterstand.

Investeren in emissieloos materieel

Een sprekend voorbeeld van hoe het innovatiepartnerschap kan helpen om 'hogere' doelen te behalen is de uitvoering van het programma met emissieloos materieel. Molendijk: “HDSR wil in 2030 op dit gebied CO2 neutraal zijn. Hoe leg je dan aan de buitenwereld uit dat je tot die tijd met allerlei dikke dieselmachines aan de dijkverzwaring werkt? Dit doel is getoetst bij de marktpartijen. Sommige marktpartijen vonden het een gek idee, maar anderen zagen onmiddellijk een kans om hiermee te aan de slag te gaan door een ketensamenwerking te organiseren op landelijk niveau.” Daarnaast werken de 3 geselecteerde aannemers nu samen in een materieelpool om het schaarse emissieloos materieel efficiënt in te zetten binnen het programma én ze investeren in nieuwe technieken. Eén aannemer heeft bijvoorbeeld zelf een zware kraan ontwikkeld met waterstof als brandstof.

Sociale- en procesinnovatie

In totaal hebben 6 partijen een aanbieding gedaan, waarna het werk aan 3 partijen is gegund. Daarbij werd ze om te beginnen gevraagd een innovatieplan op te leveren, met een beschrijving van kansrijke technieken, het probleem dat daarmee wordt opgelost en de ontwikkeling die nog nodig is voor een grootschalige toepassing. Daarnaast is gevraagd om een HRM-plan dat de visie op en de aanpak van de samenwerking beschreef. Sociale- en procesinnovatie zijn de motor voor de samenwerking in het innovatiepartnerschap, was daarbij de gedachte. Molendijk: “Mensen zijn de sleutel in een dergelijke samenwerking, dus hoe ga je je team inrichten, welke kwaliteiten breng je mee en wat verwacht je van ons?” Belangrijk voor een langdurige, hechte samenwerking is uiteraard ook transparantie qua kosten. Met een financieel managementplan gaven de inschrijvers hierover duidelijkheid. De prijs is tenslotte goed voor 22,5% van het gunningscriterium Beste Prijs-Kwaliteitverhouding en is als Algemene Kosten, Winst en Risico (AKWR) uitgevraagd. Molendijk: “We hebben in de uitvraag ook een realistische bandbreedte gedeeld.”

Intellectueel eigendom en aansprakelijkheid

HDSR wilde de (innovatie)kennis die wordt opgedaan tijdens het programma beschikbaar stellen aan het landelijke hoogwaterbeschermingsprogramma van de waterschappen en Rijkswaterstaat. Molendijk: “Als de kennis wordt gedeeld, dan nemen wij voor 90 procent de ontwerp- en uitvoeringsaansprakelijkheid op ons. Veel van de kennis is bovendien moeilijk te beschermen: het zijn vaak varianten op eerdere innovatieve toepassingen. Gelukkig dachten de aannemers er eigenlijk hetzelfde over. Ook hun streven is dat de binnen het programma vergaarde kennis in de toekomst breder toegepast gaat worden.”

Tips voor het succesvol inzetten van innovatiepartnerschap

Strategisch inkoopadviseur Karin Koster en contractmanager Waldo Molendijk delen 3 aanvullende tips voor aanbestedende diensten die een innovatiepartnerschap overwegen:

• Zorg dat je als opdrachtgever goed begrijpt wat innovatie is én durf af te wijken van het gebruikelijke.
• Innovatiepartnerschap draait om nieuwe manieren van samenwerking, dus stel continu sociale- en procesinnovaties centraal. Vergeet daarbij de eigen organisatie ook niet.
• Zorg ervoor dat alles altijd bespreekbaar blijft binnen de samenwerking, zeker als het om belangen gaat én ook zeker als het even minder goed verloopt.

Meer weten?

Bekijk de webpagina van HDSR voor meer informatie over het innovatiepartnerschap en alle actuele ontwikkelingen en resultaten. Bekijk ook de video over het innovatiepartnerschap (YouTube) én een tweetal video’s met meer informatie over de eerste resultaten (video 1 - HBWP Jaarbericht 2023 en video 2 - 10 jaar HBWP Hoe staan we er voor?).