Duurzaam Opdrachtgeverschap Waterschappen
Waterschappen ondervinden dagelijks de gevolgen van klimaatverandering. De wil om daar iets aan te doen is dan ook groot. Daarom hebben zij de gezamenlijke strategie ‘Duurzaam Opdrachtgeverschap Waterschappen’ (DOW) ontwikkeld. Daarin staat hoe de waterschappen hun ambities op het gebied van duurzaamheid verwerken in aanbestedingen. Waterschap Vallei en Veluwe heeft deze aanpak inmiddels succesvol geïmplementeerd. (mei 2024)
In 2021 hebben de waterschappen besloten om gezamenlijk de DOW-strategie te ontwikkelen. Daarin staat hoe de waterschappen hun ambities om op termijn volledig klimaatneutraal en circulair te gaan werken op een realistische manier kunnen meenemen in opdrachten.
Behoefte aan handvatten
“Waterschappen hebben te maken met afspraken, doelen en ambities uit verschillende akkoorden en deals op het gebied van duurzaamheid. Denk aan het Klimaatakkoord, het Grondstoffenakkoord, het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) en het Manifest Duurzaam GWW (Grond-, Weg- en Waterbouw) 2030”, zegt Henkjan van Meer, beleidsadviseur Duurzaam Opdrachtgeverschap bij de Unie van Waterschappen. “Moet je voor alle projecten alle doelen en afspraken proberen na te streven? En wanneer doe je het als waterschap goed? De DOW-strategie is opgesteld om waterschappen concrete handvatten te bieden voor deze vraagstukken. Daarmee beogen we een uniforme aanpak, waarbij waterschappen onderling kennis en ervaringen kunnen uitwisselen.”
Strategie gebaseerd op 3 pijlers
De DOW-strategie biedt een aanpak gebaseerd op 3 pijlers. Van Meer: “De 1e pijler gaat over vooraf keuzes maken: bepaal voorafgaand aan elk project waar de kansen liggen op het gebied van duurzaamheid. Én verzilver deze kansen door de maatregelen concreet te formuleren in het projectplan. De 2e pijler is gericht op de samenwerking tussen interne afdelingen, tussen de verschillende waterschappen en de samenwerking met de markt. De 3e pijler richt zich op het laten zien hoe je duurzaam opdrachtgeverschap in de praktijk brengt en wat de resultaten zijn, zodat andere waterschappen daarvan kunnen leren.”
Omgaan met weerstand
Van Meer ziet bij de waterschappen een wisselend draagvlak voor duurzaam opdrachtgeverschap. “Duurzaam opdrachtgeverschap wordt soms gezien als een extra set aan eisen met extra risico’s voor de uitvoering van projecten.” Jörgen Verschoor, DOW-coördinator bij Waterschap Vallei en Veluwe, herkent deze uitdaging. “Daar hebben we binnen onze organisatie soms ook mee te maken. In dat geval kan ik een interne opdrachtgever op ons beleidskader wijzen, dat we mede op basis van de DOW-strategie hebben opgesteld. We committeren ons in dit beleidskader aan de duurzaamheidsdoelstellingen. Of ik laat bijvoorbeeld doorrekenen wat een duurzamere variant van een stuw uiteindelijk gaat opleveren. Zodra je het gesprek met elkaar aangaat, staan collega’s sneller open voor duurzame alternatieven.”
Organisaties in beweging krijgen
Van Meer zag ook hoe de aanvankelijke weerstand bij andere waterschappen relatief eenvoudig werd doorbroken. “Laat bijvoorbeeld de milieu-impact van verschillende (bouw)materialen zien. Dat is voor veel collega’s een eyeopener. Of werk met interne opdrachtformulieren om budgethouders en projectleiders te verplichten om duurzaam in te kopen. Je kunt aan allerlei knoppen draaien om je organisatie in beweging te krijgen.” Ambassadeurschap, kleine stappen zetten en aansprekende voorbeelden delen helpen je om de organisatie in beweging te krijgen.
Speciaal veranderprogramma
Bij Vallei en Veluwe zit Verschoor, met behulp van een speciaal veranderprogramma, bovenop de transitie naar duurzaam opdrachtgeverschap. “We hebben ons beleidskader, dat is gebaseerd op de DOW-strategie, geconcretiseerd. Denk hierbij aan percentages voor vermindering van materiaalgebruik, inclusief de bijbehorende milieu-impact. We verzamelen de kennis die we hebben opgedaan en delen dit met interne opdrachtgevers. Wat ook goed werkt is dat onze programmamanager Duurzaam Vernieuwen bij de werkoverleggen van onze interne opdrachtgevers aansluit. Op die manier blijft duurzaamheid onder de aandacht bij onze collega’s. Verder maken we gebruik van een vaste communicatieadviseur die ervoor zorgt dat onze activiteiten en onze boodschap frequent worden verspreid.”
Resultaten laten zien met behulp van data
Het is ook belangrijk om de interne organisatie te laten zien wat duurzaam opdrachtgeverschap nu echt oplevert. Verschoor: “In het kader van schoon en emissieloos bouwen vragen we opdrachtgevers om de uitstoot van diesel en HVO aan te tonen. Het is extra werk voor de opdrachtgevers, maar als je de impact vervolgens kunt aantonen, dan zien ze dat het nuttig is om deze data te verzamelen. Bovendien beschikken we al over veel data. Het is soms nog wel zoeken naar de ontbrekende puzzelstukjes om een compleet beeld te krijgen. Het zou voor ons een mooie toevoeging zijn als we een data scientist aanstellen om meer uit onze gegevens te halen.”
Van waarom naar hoe
Van Meer: “De vraag óf we willen verduurzamen zijn we voorbij, het gaat vooral om ‘hoe’ we dit gaan doen. De leergierigen binnen onze organisatie willen nu echt weten hoe we zo duurzaam en circulair mogelijk kunnen werken.” Van Meer merkt dat dit op landelijk niveau een ontwikkeling is. “Nu zitten vooral mensen van de uitvoering met elkaar aan tafel: asset- en programmamanagers, maar ook beheerders van bijvoorbeeld rioolwaterzuiveringsinstallaties.”
Resultaten monitoren
Met handreikingen, trainingen en bijeenkomsten wil de Unie van Waterschappen de kennisontwikkeling over duurzaam opdrachtgeverschap bevorderen. Van Meer: “We helpen waterschappen aan de voorkant, maar monitoren ook aan de achterkant via de Klimaatmonitor Waterschappen. Met deze monitor peilen we de implementatiegraad van duurzaam opdrachtgeverschap bij de waterschappen. We vragen bijvoorbeeld of de ambities van de organisatie zijn vastgelegd in een generiek Ambitieweb en of er een Plan van Aanpak voor de implementatie van de DOW-strategie is opgesteld. Vanaf dit jaar willen we ook de (milieu)effecten van concrete projecten en de daaruit voortvloeiende aanbestedingen meten. Want uiteindelijk gaat het erom dat we milieuwinst boeken. Bij het Hoogwaterbeschermingsprogramma hebben we al een pilot gedraaid om de (milieu)effecten van projecten te meten.”
Waterschappen hoog in duurzaamheidsranglijsten
Dat het met de verduurzaming van het werk van de waterschappen de goede kant op gaat, ziet Van Meer terug in de jaarlijkse ranglijst van de meest duurzame overheidsorganisaties. “In deze lijst tref ik in de top 25 ieder jaar andere waterschappen aan.”
Tips van Henkjan van Meer (Unie van Waterschappen) en Jörgen Verschoor (Waterschap Vallei en Veluwe):
- Maak binnen je organisatie mensen expliciet verantwoordelijk voor duurzaam opdrachtgeverschap.
- Zorg dat je beschikt over een vaste communicatiemedewerker binnen je team. Dit zodat de activiteiten en de boodschap om te verduurzamen zowel intern als extern frequent verspreid kunnen worden.
- Laat de interne organisatie zien wat duurzaam opdrachtgeverschap daadwerkelijk oplevert.
- Zorg dat je korte lijnen hebt met de interne opdrachtgevers binnen je organisatie en schuif aan bij hun werkoverleggen om verduurzaming van de werkzaamheden frequent onder de aandacht te brengen.
- Is er weerstand? Laat zien wat de impact is voor de huidige materiaalstromen en laat duurzame alternatieven doorrekenen.
- Gebruik interne opdrachtformulieren met duurzaamheidskaders. Dit zodat budgethouders en projectleiders verplicht worden om duurzaamheid op te nemen in hun projecten.