Innovatie inkopen in de publieke sector
De Werkgroep Innovatiegericht inkopen werd in 2021 door de minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) gevraagd om knelpunten rondom innovatiegericht inkopen te identificeren en oplossingen hiervoor aan te dragen. Het resultaat van het onderzoek naar knelpunten en oplossingen staat in dit rapport aan EZK. Het rapport heeft als hoofddoel antwoord te geven op de vraag: Welke belemmeringen worden in de praktijk ervaren bij innovatiegericht inkopen? (november 2022)
Werkgroep Innovatiegericht Inkopen
In december 2020 is na een online lezing van prof. Mariana Mazzucato een leesgroep ontstaan, die in maart 2021 haar meest recente boek ‘Mission Economy’ besprak. Dit is geëvolueerd naar een brede Werkgroep Innovatiegericht Inkopen. De Werkgroep bestaat uit afgevaardigden van overheden en onderwijsinstellingen die bezig zijn met innovatiegericht inkopen en vraagstukken daaromheen. De Werkgroep is geïnspireerd door Mariana Mazzucato, die stelt dat de publieke sector een belangrijke aanjager is voor innovatie bij het versnellen van transities.
Identificeren van belemmeringen
De Werkgroep, ondersteund door PIANOo, heeft aan de hand van onder meer deskresearch, interviews en een werkcongres de belemmeringen opgehaald. Tijdens de inventarisatie zijn belemmeringen per thema
geclusterd:
- Politiek/Bestuurlijk
- Organisatorisch
- Financieel
- Mindset
- Kennis en vaardigheden
- Juridisch
Daarbij kwam onder meer het volgende naar voren: een onduidelijke innovatieopdracht (politiek/ bestuurlijk), gebrek aan interne betrokkenheid/ verantwoordelijkheid bij aanbestedende diensten, verkokering en de plaats van de inkoopafdeling in de inkoopketen (organisatorisch). Ook de langere looptijd dan bij reguliere inkopen en de hogere risico’s in combinatie met het gegeven dat kosten voor de baten uitgaan, alsmede het ontbreken van meerjarige budgetten en voordelen die elders neer slaan zijn belemmeringen (financieel). Een innovatieonvriendelijk organisatieklimaat, het behoudende karakter van de publieke sector en de verschillen in denken bij overheden vergeleken met marktpartijen dragen ook niet bij aan innovatiegericht inkopen (mindset). Ten slotte worden ook de onbekendheid en onervarenheid met het innovatiegerichte inkoopinstrumentarium bij interne opdrachtgevers genoemd (kennis en vaardigheden), en het vooraf ramen van de uiteindelijke omvang van de innovatieopdracht vanuit juridisch oogpunt.
Overkoepelende aandachtspunten en aanbevelingen
Aan de hand van de geïnventariseerde belemmeringen zien we overkoepelend 3 primaire aandachtspunten:
- Overheden erkennen de potentie van innovatiegericht inkopen vaak nog onvoldoende.
- Overheden definiëren voor zichzelf vaak een te abstracte innovatieagenda en een strategie voor innovatiegericht inkopen wordt gemist.
- Overheden willen risico’s en kosten van innovatie mijden.
Deze aandachtspunten leiden tot 3 aanbevelingen die nader uitgewerkt zijn in een aantal adviezen:
- Stel een strategisch actieplan voor innovatiegericht inkopen op, in lijn met innovatieagenda’s.
- Bied voorlichting en ondersteuning over innovatiegericht inkopen.
- Zoek de samenwerking en verbind middelen die er al zijn.
Leeswijzer
In hoofdstuk 1 schetsen we de onderzoeksvraag en de context van innovatiegericht inkopen. Hoofdstuk 2 bevat een korte toelichting op de onderzoeksopzet. In hoofdstuk 3 presenteren we de inventarisatie van
belemmeringen, komen we tot een overkoepelende probleemanalyse en sluiten we af met enkele aanbevelingen. Tot slot bevatten de bijlagen een overzicht van de personen die hebben bijgedragen aan het onderzoek, de casestudies die zijn ingebracht tijdens het congres en een lijst met de leden van de werkgroep.