Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden: Met de juiste mindset komt duurzaam gedrag vanzelf
Welk waterschap komt met de meest duurzame aanbestedingen? Daar maakt Bouwend Nederland elk jaar een lijst van. Waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden staat al jaren aan de top. Dat is geen toeval: het waterschap vult zijn duurzaam opdrachtgeverschap professioneel in – zowel intern als extern. ‘Soms lijkt wat wij doen op een soort missiewerk.’ (juli 2021)
Praktijkvoorbeeld duurzaam opdrachtgeverschap
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden gelooft dat het met specifiek opdrachtgeverschap zijn duurzame en circulaire doelstellingen kan bereiken. Het vertaalt zijn abstracte duurzame doelstellingen naar concrete acties in het dagelijks werk, binnen de eigen organisatie én richting de markt.
Bijzonder
Het ‘duurzaam opdrachtgeverschap’ van het waterschap betekent dat zij duurzaamheid zelfs al vóór de start van een project in ogenschouw nemen. Daarbij hanteren zij een brede blik: welke duurzaamheidskansen biedt een project nu en later – en wat zijn langetermijneffecten op milieu en klimaat?
Geleerde lessen en tips
- ‘Praat met medewerkers om te weten wat hun houding en gedrag is ten opzichte van duurzaamheid. Zo ontdek je wat er eventueel aan moet veranderen en wat hiervoor de beste aanpak is.’
- ‘Zet bij de allereerste idee-fase van een project een duurzaamheidsbril op. Breng daarbij expertise om buiten de gebaande paden te denken. Zo kom je tot nieuwe en verrassende inzichten in hoe iets beter kan – of in wat je juist beter niet kan doen.’
- ‘Praat ook met marktpartijen over wat er allemaal mogelijk is op het gebied van duurzaamheid. Zij hebben hiervoor de kennis in huis of kunnen sneller dan jij aan die kennis komen.’
- ‘Houd je duurzaamheidsambities niet abstract, maar maak ze concreet. Toon ze in de kern van je organisatie, bijvoorbeeld door het opzetten van een “Duurzaamheidstafel”; waarin managers van alle disciplines aanschuiven om duurzaamheid concreet in de organisatie te brengen.’
‘Eigenlijk zijn we als waterschap al negenhonderd jaar duurzaam bezig’, zegt Martijn Jongens, Programmamanager Duurzaamheid bij De Stichtse Rijnlanden. ‘Onze missie is al die tijd geweest: de leefomgeving behouden voor toekomstige generaties.’ Niet dat hij geen ruimte voor verbetering ziet. ‘We gebruiken enorm veel energie, grondstoffen en materieel. Om dat gebruik te verminderen, hebben we een apart duurzaamheidsprogramma opgezet. Hopelijk bestaat dat programma over vijf jaar niet meer, want we zijn ervan overtuigd dat duurzaamheid een vast onderdeel van ons werk is.’
Andere houding
Het hoogheemraadschap startte zijn duurzaamheidsprogramma in 2016, na het ondertekenen van de Green Deal Duurzaam GWW (Grond-, Weg- en Waterbouw). ‘Al snel merkten we dat de eigenlijke scope van dit programma breder is dan puur het verminderen van CO2-uitstoot en grondstoffenverbruik’, aldus Fernand Hoogeveen, projectleider en coördinator Duurzaam Opdrachtgeverschap. ‘We moeten de houding en het gedrag van al onze collega’s bij het waterschap duurzaam en circulair maken – naar elkaar toe én naar onze opdrachtnemers. Daarom doopten wij ons programma om tot 'Duurzaam Opdrachtgeverschap'. Die brede formulering past beter bij wat wij doen.’
Interne opdrachtgevers
‘Duurzaam opdrachtgeverschap betekent dat je jouw duurzame en circulaire doelstellingen aan het begin van een project zet’, licht Jongens toe. ‘En dus niet pas als je gaat inkopen – om aan het einde van een project 'nog even wat duurzaamheid toe te voegen'.’ Dit betekent een flinke verandering van hoe het waterschap werkt. Zo kan het betekenen dat het waterschap opdrachtnemers, zoals marktpartijen, veel eerder bij een project moet betrekken. Op die manier kan het van hun duurzaamheidskennis gebruikmaken. Maar ook ‘interne opdrachtgevers’, zoals beheerders en assetmanagers die een klus bij een projectleider neerleggen, moeten duurzaamheid een vaste plek in hun projectopdracht en assetmanagement geven. ‘Dat heeft eigenlijk prioriteit’, zegt Hoogeveen. ‘Je moet eerst intern je basis op orde hebben, voordat je richting de markt een goede opdrachtgever kan zijn.’
Markt uitdagen
Als je duurzaamheid aan het begin van een project zet, dan krijg je ook een heel ander gesprek met opdrachtnemers. Jongens: ‘Al bij de allereerste ideefase proberen we met een duurzame bril te kijken. Stel, we overwegen een nieuw gemaal te bouwen. Dan beginnen we nu met de vraag: is een nieuw gemaal wel écht nodig? Iets niet bouwen is soms immers de meest duurzame optie die er is. Ook aan marktpartijen stellen we zulke vragen. Is vervanging van de gemaalpompen nodig of is er een andere oplossing mogelijk? Kunnen we bijvoorbeeld opknappen wat we al hebben? We dagen marktpartijen uit om met nieuwe, duurzame oplossingen te komen. En vaak blijken zij allerlei innovatieve mogelijkheden te kennen. Niet alleen technisch, maar ook financieel.’
Regionale blik
‘Duurzaam opdrachtgeverschap vereist ook een brede blik’, zegt Hoogeveen. ‘Zo moet je bij elk project niet alleen kijken naar de projectlocatie, maar ook naar het omliggende gebied. Welke impact heeft het daarop en welke duurzaamheidskansen bieden die gebieden? Dat soort kansen zie je niet als je duurzaamheid pas bij het inkopen oppakt.’
Bij een brede blik komen wel specifieke uitdagingen kijken, vult Jongens aan. ‘Je moet dan bijvoorbeeld met de regio in gesprek, niet slechts op de locatie waar je project zich bevindt. Hoe zorg je dat je dat goed doet? Dat de juiste partijen hierbij meedenken? En dat die partijen genoeg ruimte krijgen om met frisse ideeën te komen, maar ook voldoende afbakening? Het is immers wel belangrijk dat je ze goed aangeeft wat je eisen, doelstellingen en gewenste eindresultaten zijn, maar: vul nog niet alles in.’
Langetermijnvisie
Marktpartijen moeten wennen aan deze nieuwe manier van werken. ‘Zo’n partij houdt bij een samenwerking waar meerdere partijen zijn betrokken vaak zijn kaarten op de borst’, zegt Jongens. ‘Zo wil hij de concurrentie op een afstand houden. Maar een open gesprek over innovatieve mogelijkheden komt dan niet goed van de grond.’ Een oplossing hiervoor? ‘Marktpartijen voor langere tijd aan je binden. Dat geeft ze zekerheid dat ze investeringen terugverdienen. Ook delen ze zo eerder wat ze voorheen misschien geheim zouden houden.’
Hoogeveen vertelt dat ook intern collega’s nog overtuigd moeten worden van het nut van een brede en langetermijnvisie. ‘Meer geld aan een project besteden omdat dit voor de toekomst de beste keuze is – dat zit nog niet in ieders denken. Sommige collega’s kijken toch vaak naar de korte termijn en zijn dan bang dat het allemaal te duur wordt. Dit terwijl we merken dat projecten goedkoper worden uitgevoerd, juist omdat we deze duurzamer willen doen. Gelukkig staan bestuurders wél steeds meer open voor dat duurzaamheidsperspectief.’
Zoeken naar het beste
‘Duurzaamheid is een abstract begrip’, erkent Hoogeveen. ‘Dus we doen van alles om het concreet te maken in de organisatie. We hebben bijvoorbeeld een Duurzaamheidstafel. Daaraan schuiven afdelingsmanagers uit alle disciplines van de organisatie aan om onze duurzaamheidsambities te vertalen naar concrete acties voor de dagelijkse praktijk en belangrijke besluiten te nemen. Bijvoorbeeld door deze ambities op te nemen in onze gestandaardiseerde werkprocessen en praktische handleidingen voor projectteams. Die stap om zaken concreter te maken is erg belangrijk.’
Jongens: ‘Soms lijkt wat wij doen op missiewerk. We praten veel met onze medewerkers, maar ook met andere waterschappen. Niet alleen om te overtuigen, ook om vragen te stellen en ideeën te peilen. Wij zoeken zelf ook nog altijd naar hoe we duurzaamheid en circulariteit het beste ruimte kunnen geven, in samenwerking met alle collega’s. Die zoektocht zal nog wel even duren. Maar als onze collega’s een duurzame mindset hebben, komt duurzaamheid en circulariteit vanzelf steeds meer in projecten terecht. Daar geloven we heilig in.’