Analyse innovatievriendelijke inkopers in de publieke sector 2023
Het inzetten van instrumenten als een selectiecriterium of gunningscriterium gericht op innovatie of een prijsvraag kan innovaties stimuleren. Welke publieke organisaties maken het meest gebruik van deze instrumenten? Gemiddeld genomen kocht het Kadaster het meest innovatievriendelijk in over 2023. En Rijkswaterstaat behaalde de hoogste totaalscore op toepassing van innovatievriendelijke instrumenten in aanbestedingen. Van de verschillende type organisaties springen de ministeries en de speciale-sectorbedrijven er het beste uit. (februari 2024)
Prof. Fredo Schotanus (Universiteit Utrecht), PIANOo en TenderNed analyseerden over 2023 de toepassing van innovatievriendelijke instrumenten in nationale en Europese aanbestedingen op TenderNed. Zij berekenden, net als eerder over 2022 en over 2021, wie de koplopers zijn en vergeleken type overheidsorganisaties en type inkopen met elkaar.
De ‘koplopers’ zijn op 2 manieren weergegeven:
- Allereerst door voor alle aanbestedingen van een aanbestedende dienst de innovatiescores bij elkaar op te tellen en die te delen door het totale aantal aanbestedingen van de aanbestedende dienst. Dit geeft dus een gemiddelde score. Toevallige uitschieters zijn uitgesloten door alleen organisaties mee te nemen die minimaal 10 aanbestedingen hebben afgerond in 2023.
- De tweede manier is aan de hand van de totaalscore, door alle innovatiescores bij elkaar op te tellen (in plaats van naar de gemiddelden te kijken). Beide manieren zijn hieronder weergegeven. Verder op deze pagina vind je een toelichting op de innovatiescore en methodologie.
Top 10 op basis van gemiddelde score
In het overzicht met de gemiddelde scores is het Kadaster de koploper over 2023 en neemt daarmee de koppositie over van de Nederlandse Gasunie. Het Kadaster heeft een relatief hoog aantal concurrentiegerichte dialogen uitgevoerd in 2023. Deze procedure is innovatievriendelijker dan (niet-)openbare procedures. Omdat het Kadaster niet vaak aanbesteedt, maar in 2023 met 15 aanbestedingen wel boven de drempel van 10 keer komt, eindigt zij bovenaan in de top 10.
Top 10 op basis van totaalscore
In het overzicht op basis van de totaalscore houdt Rijkswaterstaat haar leidende positie vast. Rijkswaterstaat heeft in 2023 meerdere concurrentiegerichte dialogen gebruikt. De meest opvallende nieuwkomer in het overzicht is Netherlands Space Office. Zij heeft in 2023 in 2 SBIRs gedaan.
Opvallende afname in procedures specifiek gericht op innovatie
Het valt in de data op dat het aantal procedures specifiek gericht op innovatie minder is ingezet in 2023. In 2023 is er maar 1 innovatiepartnerschap opgestart, terwijl dit er nog 7 waren in 2019. Ook is het aantal SBIRs dat is aangekondigd via TenderNed afgenomen van 8 in 2021 (eerste meetmoment) naar 4 in 2023.
Verschillen tussen type organisaties en type inkopen
Naast een overzicht van de koplopers hebben we verschillende type organisaties en type inkopen met elkaar vergeleken. Onderstaand figuur geeft weer dat werken en diensten gemiddeld het meest innovatievriendelijk worden ingekocht.
Kenmerkende diensten die het meest innovatievriendelijk worden ingekocht zijn IT-diensten en software. Voor leveringen gaat het om vervoersmaterieel. Voor werken gaat het meer vanzelfsprekend om bouwwerkzaamheden en voor 'sociale en andere specifieke diensten’ om gezondheidszorg.
Onderstaand figuur geeft weer welke type overheidsorganisaties gemiddeld het meest innovatievriendelijk inkopen. De ministeries en speciale-sectorbedrijven scoren gemiddeld het hoogst.
Top 3 per sector
Tot slot worden in de onderstaande tabellen van de verschillende sectoren de top 3 weergegeven op basis van de behaalde totaalscore:
Rijksoverheid
| 1 | Rijkswaterstaat |
| 2 | Ministerie van Economische Zaken |
| 3 | Rijksvastgoedbedrijf |
Gemeente
| 1 | Amsterdam |
| 2 | Utrecht |
| 3 | Heemskerk |
Speciaal sectorbedrijf
| 1 | Havenbedrijf Rotterdam |
| 2 | Nederlandse Gasunie |
| 2 | TenneT |
Provincie
| 1 | Zuid-Holland |
| 2 | Utrecht |
| 3 | Drenthe |
Waterschap / hoogheemraadschap
| 1 | De Stichtse Rijnlanden |
| 2 | Hollands Noorderkwartier |
| 3 | - |
Publiekrechtelijke instelling
| 1 | Kadaster |
| 2 | SURF |
| 3 | Universiteit Utrecht |
Toelichting op de methodologie
Om tot de innovatiescores te komen, hebben we uitgezocht welke inkoopinstrumenten en innovatiegerelateerde woorden zijn gebruikt per aanbesteding. In de onderstaande tabellen geven we de toegekende punten weer voor verschillende instrumenten en woorden.
| Categorie / type | Score |
|---|---|
| Innovatiepartnerschap | 100 |
| Prijsvraag | 75 |
| Concurrentiegerichte dialoog | 50 |
| Varianten toestaan | 25 |
| Mededingingsprocedure met onderhandeling | 12,5 |
| Twee of meer instrumenten in 1 project | 100 |
| Categorie / type | Score |
|---|---|
| Launching customer | 100 |
| PCP (Precommercial Procurement) | 100 |
| Proeftuin | 100 |
| SBIR | 100 |
| Startup | 100 |
| R&D | 100 |
| Innovatie | 100* |
| Pilot | 100* |
*Mits ook een instrument wordt gebruikt (anders 0 punten)
De maximale innovatiescore voor een aanbesteding is 100 punten. Een aanbesteding met een innovatiepartnerschap (100 punten), waarin ook het woord startup terugkomt (ook 100 punten), krijgt dus niet meer dan 100 punten.
In de onderstaande paragrafen lichten we toe hoe de innovatiescores zijn berekend. Daarnaast gaan we in op enkele bijzonderheden, zoals controle van de uitkomsten en verfijning van de meting ten opzichte van 2022.
Instrumenten
De scores voor de gebruikte inkoopinstrumenten zijn berekend door via TenderNed na te gaan welke innovatievriendelijke instrumenten door een aanbestedende dienst zijn gebruikt. Omdat niet elk instrument even krachtig is, hebben we verschillende scores gebruikt. Een innovatiepartnerschap scoort bijvoorbeeld beter dan een mededingingsprocedure met onderhandeling.
Termen in de aankondigingstekst
Naast het gebruik van instrumenten is ook gekeken naar de tekst in de aankondiging van een aanbesteding. Gebruikte een organisatie een woord als ‘SBIR’ of een variatie erop (bijvoorbeeld Small Business Innovation Research), dan kreeg ze daar punten voor.
Woorden als ‘circulair’, ‘duurzaam’, ‘pilot’, ‘nieuw’, ‘ontwikkel’ en ‘ontwerpen’ kunnen ook wijzen op innovatievriendelijkheid, maar deze woorden hebben we niet meegenomen. De woorden leiden nog te vaak tot vals-positieve uitslagen. Zelfs het woord ‘innovatie’ leidde soms nog tot vals-positieven. Bijvoorbeeld omdat een aanbestedende dienst een algemene beleidstekst opneemt in de aankondiging, waarin staat dat zij innovatie belangrijk vindt, maar wat verder niet tot uiting komt in de betreffende aanbesteding. Deels hebben we dit soort algemene teksten weggefilterd, door identieke teksten van dezelfde aanbestedende dienst die in 3 of meer aanbestedingen voorkomen weg te laten. Daarnaast hebben we alleen punten toegekend aan het woord ‘innovatie’ als er ook een inkoopinstrument wordt gebruikt dat innovatievriendelijk is. De combinatie van het instrument concurrentiegerichte dialoog (normaal gesproken 50 punten waard) en het woord innovatie leidt bijvoorbeeld tot 100 punten.
Steekproefsgewijze controle
De innovatiescores zijn steekproefsgewijs gecontroleerd en waar nodig gecorrigeerd. Bijvoorbeeld het woord ‘startup’ leidde ook tot ‘hits’ als een aanbestedende dienst de woorden “project startup” gebruikte. En de SBIRs die op naam van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat staan, maar die namens een andere aanbestedende dienst worden uitgevoerd, hebben we zo goed mogelijk toegekend aan de betreffende aanbestedende dienst.
Aantal aanbestedingen berekenen
Het aantal aanbestedingen dat een aanbestedende dienst heeft uitgevoerd is tot slot gecorrigeerd voor DAS-publicaties. Hiervoor hebben we gekozen omdat sommige aanbestedende diensten veel DAS-publicaties hebben, waardoor het lijkt alsof zij heel veel aanbestedingen doen in een jaar. Zonder een correctie zou de gemiddelde score voor innovatie veel lager worden voor zo’n aanbestedende dienst. Verder hebben we vroegtijdig beëindigde aanbestedingen en aanbestedingen die alleen een publicatie van gunning hadden (maar geen andere publicaties en ook geen uitnodiging tot inschrijving) uit de dataset verwijderd.
Wijziging ten opzichte van vorig jaar
Er is een wijziging doorgevoerd in de analyse ten opzichte van de analyse over 2022:
- Meervoudig onderhandse aanbestedingen die via TenderNed worden uitgevoerd, worden niet meer meegenomen in de berekeningen.