Open source software en de belangrijkste licentiemodellen

Open tenzij

Het uitgangspunt van de beleidsbrief is: software die met publiek geld tot stand is gekomen, moet zoveel mogelijk aan de samenleving worden teruggegeven. De samenleving heeft dan inzicht in de code en kan suggesties doen voor verbeteringen.

Er zijn meerdere argumenten en voordelen voor aanbestedende diensten én burgers om open source software te gebruiken. Zo is open source software efficiënter omdat het gedeeld met én gebruikt mag worden door andere organisaties. Ook leidt open source software tot minder afhankelijkheid tot een leverancier. Tot slot is er een rechtsstatelijke argument ten aanzien van transparantie: als overheden bij het maken van beslissingen software gebruiken, hoort achteraf te herleiden zijn hoe er tot een beslissing is gekomen. Open source software helpt daarbij, doordat de werking van de software transparant is. Een voorbeeld waaruit het belang van transparantie blijkt is de totstandkoming van de CoronaMelder-app. 

Open of closed?

Bij software kan sprake zijn van open source software en closed source software (ook wel ‘propriëtaire software’ genoemd). Voor zowel ‘open’ en ‘closed’ geldt dat er verschillende mogelijkheden en beperkingen zijn in het gebruik. In essentie komt het neer op het volgende:

• Bij closed source software zijn er bepaalde beperkingen voor de gebruikers in het gebruik van de software. Het gebruiksrecht en de beperkingen zijn vastgelegd in de licenties. Eén van die beperkingen kan zijn dat u de broncode niet kunt inzien, niet mag verspreiden, of aanpassen. Alleen de leverancier heeft dan die mogelijkheid. Per software kunnen de afspraken hierover verschillen. Afhankelijk van de beperkingen, kan de software niet door de overheidsorganisatie verbeterd of verspreid worden. Ook kunnen er niet zomaar toepassingen of nieuwe functies voor ontwikkeld worden. Hiervoor bent u dan afhankelijk van de leverancier.
• Er worden verschillende definities van open source software gehanteerd. In essentie komt het er op neer dat de broncode ('source') opengesteld wordt. Deze is door iedereen in te zien. Hierdoor kan de software door anderen hergebruikt of verder verspreid worden. Ook mogen er aanpassingen in aangebracht worden om de kwaliteit te verbeteren.

Of software ‘closed source’ of ‘open source’ is, hoeft geen effect te hebben op de (technische) werking van software. Bij open source software geldt dat uw organisatie kortweg meer rechten heeft om de software naar eigen inzicht in te zetten.

Open source software bij aanbestedende diensten

Veel mensen gebruiken in het dagelijks leven open source software. Bekende voorbeelden zijn Android software en Firefox webbrowser software. Toch is het aandeel van open source software dat overheden gebruiken zeer klein. Voor gemeenten is het mogelijk om componenten te gebruiken als basis en zelf of leveranciers verder te laten bouwen op datgene wat reeds ontwikkeld is. 

Afwegingen bij het gebruik van open source software

Er zijn een paar aandachtspunten wanneer u broncode wilt publiceren:

• Overheden beschikken niet (automatisch) over alle auteursrechten van software die ontwikkeld wordt. Wanneer u software laat ontwikkelen, kan het bestaan uit verschillende componenten. Sommige componenten zijn door andere ondernemers ontwikkeld, die daardoor het auteursrecht hebben over dat component. Wanneer leveranciers software voor u ontwikkelen, zorg dat zij de software opleveren onder een open source licentie en zorg dat u het auteursrecht krijgt. Of als er meerdere auteursrechthebbenden zijn, zij toestemming verlenen voor het vrijgeven van de open source software.
• Meestal zijn configuraties, data en logbestanden geen onderdeel van de broncode. Desondanks kan het publiceren van de broncode soms (globaal) inzicht geven in organisatieprocessen. In sommige situaties, bijvoorbeeld wanneer het gerelateerd is aan de nationale veiligheid, kan dat onwenselijk zijn.
• Denk na bij welke overheidstaken u de open source software wilt inzetten. Ondersteunt de software bij overheidstaken op het gebied van opsporing, handhaving of toezicht? Dan kan het nadelig zijn als u de broncode openbaar maakt. Door openbaarmaking van de technische informatie over de software kan ook de werking van de software bekend worden. Dit geldt bijvoorbeeld voor de broncode maar ook voor configuratie-, data- en logbestanden. Dit heeft mogelijk een negatief effect op de overheidstaken die u wilt uitvoeren. Het geeft in dat geval namelijk inzicht in de werkwijze hoe u opspoort, handhaaft of toezicht houdt.
• Bij open source software kan de Wet Markt en Overheid (Wet M&O) van toepassing zijn: het beschikbaar stellen van broncode en software kan in bijzondere gevallen worden aangemerkt als economische activiteit. Betrek juridische expertise wanneer u gaat starten met het vrijgeven van open source software. De Rijksoverheid werkt momenteel aan een wijziging van de Wet M&O.  

Maak daarom per inkooptraject de afweging of de maatschappelijke opbrengsten opwegen tegen de kosten en (mogelijk) negatieve effecten van openbaarmaking van de broncode.

Meer informatie over open source is te vinden op de samenwerkingsomgeving in Pleio.